Noel’i Charles Dickens İcat Etmedi

Yazar: Christopher Pittard

Çevirmen: Gizem Korkmaz

Viktorya dönemi Noel anlayışı Dickens öncesine kadar uzanır. Yazarın yaptığı şey temelde şehir ortamının içine kırsal bir kutlama getirmekti.

Yılın bu zamanlarında dünyanın dört bir yanındaki okuyucular Charles Dickens’a, özellikle de Yeni Yıl Şarkısı (A Christmas Carol) adlı hikayesine sarılırlar. Dickens böylece bu mevsimle ilişkilendirilir ve hatta bu ünlü hikayesi ile yeni bir filmde[1] Noel’i İcat Eden Adam olduğuna inanılır. Peki gerçekten öyle miydi ve Yeni Yıl Şarkısı’nın sayfaları arasında Dickens bize gerçekten ne anlatmak istiyordu?

Yeni Yıl Şarkısı’nın yaygın bir yorumlaması, hikayenin güçlü bir anti-kapitalist mesaj içerdiğidir. Filmin yayınlanmasından kısa bir süre sonra Twitter’da birinin yaptığı[2] şu yorumda olduğu gibi: “Yeni Yıl Şarkısı güzel olmuş çünkü zengin insanların ne kadar berbat olduklarını ve tavırlarını ancak tam olarak korkuyu hissettikleri zaman değiştiklerini gösteriyor.”

Metnin bütünüyle anti-kapitalist okuması, popüler bir albeni taşır fakat Dickens’ın argümanının ince ayrıntılarını kaçırmaktadır. Aralık 1843’te baş gösteren (Karl Marx ve Friedrich Engels’in Komünist Manifesto‘sundan beş yıl önce) Dickens’ın sosyal eleştirisi farklı bir yöne kayar. Onun ekonomik eşitsizliğe olan cevabı devrim niteliğinde değildir – cevabı sempati fikrini temel alır. Görünen o ki, romandaki sosyal sorunlar ticari tutumlardan geri çekilmekle değil, baştan aşağı içine girmekle çözülebilir. Bu durum Ebenezer Scrooge’un ödül metası olan hindiyi parayla satın almasında açıkça görülmektedir. Dickens’a göre Scrooge’un suçu zengin olması değil, aksine parasını yeteri kadar harcamamasıdır. Burada ekonomik sirkülasyon çok önemlidir.

Yeni Yıl Şarkısı’nda sınıfsal ayrıma ve kapitalizmin işleyişine dokunulmaz. Verilmek istenilen mesaj bundan ziyade, parası olanlar, olmayanlara anlayış ve sorumluluk hissi ile yaklaşmalı şeklindedir.

Bu paternalist siyaset Dickens’ın “muhafazakar” olarak görünmesi riskini taşır fakat kendisi bu tür bir etikete karşı güçlü bir şekilde karşı durur. Bu aşağıya sızma[3] sempatisi modelinin gerçekten işe yarayıp yaramadığı ya da aksine bilinen kapitalizmi pekiştirmesi tartışmaya açıktır. Fakat Yeni Yıl Şarkısı’nın sıklıkla radikal bir eleştiri yazısı olarak hatırlanması da ilginçtir.

Peki bu nereden gelmektedir?

Edebiyat akademisyeni Paul Davis “The Lives and Times of Ebeneezer Scrooge” adlı kitabında metnin yorumlanmasının farklı tarihi evrelerden geçtiğini savunur.

Viktorya dönemindekiler hikayeyi, Scrooge’un hac yolculuğuna odaklanarak, İncil’e ait bir Noel hikayesinin tekrar anlatımı gibi okur. Edward dönemindekiler, Yeni Yıl Şarkısı’nı bir çocuk hikayesi haline getirir. Ancak sadece 1930’larda, Wall Street iflasının ardından, Dickens’ın hikayesi, günümüze kadar ulaşabilen tarihsel yorumlaması ile kapitalizmin tehlikelerinin bir eleştirisi olarak benimsenir.

Davis metnin kalan kısmının analizini; Scrooge’un kendisini ve onun bir çeşit terapi şekli olarak kefaretini merkeze aldığı uyarlamalarıyla, 1950’lere ve 1960’lara kadar genişletir. 1980’lere geldiğimizde ise, film adaptasyonları daha çok bencillik ve fedakarlık arasındaki çatışmayı ortaya koyar.

Peki o zaman Donald Trump ve neoliberalizm çağı olan 2017 yılında Dickens’ın mesajını nasıl yeniden oluşturacağız?

21. yüzyıl elementi olan, sadece oluşturulması gereken bir mesaj olarak değil, inceleme altında toplanmış “bir iletişim aracı olarak Scrooge” unsurunu ekleyerek başlayabiliriz. Bunun ilk versiyonunun izlerini, Bill Murray’in alaycı bir televizyon yöneticisi rolünü oynadığı, 1988 yapımı Scrooged adlı filmde görebiliriz.

O halde gelecekteki uyarlamaların, Yeni Yıl Şarkısı’nın algının güvenirliğini ve buna bağlı olarak medyayı üstü kapalı sorgulamasına odaklandığını görmek pek de şaşırtıcı olmayacaktır. Geçmiş Zamanın Hayaleti, Scrooge’a “Bunlar olan şeylerin sadece gölgeleri… Onların bizim hakkımızda hiçbir özbilinci yok.” derken televizyonun ve sinemanın değişmez gölgelerinin önceliğinden bahseder.

Aynı şekilde romanda da Scrooge’un Jacob Marley’in hayaletine olan ilk tepkisi, onu gıda kaynaklı bir halüsinasyon olduğu için kovmasıdır. “Sende bir mezardan çok yemek sosu havası var!” diye bağırır. Onun bu ilk tepkisi şimdilerdeki Trumpvari “sahte haber” ağlamasıyla aynı.

Hikaye sıklıkla neyin inanılabilir olduğu sorusunu gündeme getirir. Scrooge “Bu bir rüya mıydı, değil miydi?” diye sorar. Scrooge’un baş nezlesi geçiriyor olmasının tesadüfi detayı, okuyucuyu onun halüsinasyon görüyor olma olasılığını için hazırlar.

Bu sorgulamalar; hikaye ne tür mecazi dillerin güvenilebilir olduğunu sorarken algı konusundan medyaya doğru yönelir. Anlatıcı, hindiyi alan oğlanın “kurşun gibi hızlı” olduğunu söylediğinde aynı zamanda görüntünün doğruluğunu sorgularmışcasına: “Evet, böyle bir atışı bunun yarısı kadar bile hızlı yapmak isteyen birinin tetiği dengeli çeken, güvenilir bir eli olmalıdır.”[4] diye ekler.

Hikayenin olağanüstü gölgelerin güvenirliğine olan ilgisi sebebiyle, sahte haberlerin kendine has tarihi örneklerini içermesi ironiktir. Bharat Nalluri’nin 2017 yapımı filminin isminde de olduğu gibi; Dickens sıklıkla modern Noel’i icat eden kişi olarak hatırlanır.

Tanrı Bizi Korusun, Hepimizi

Bizim ideal Viktorya dönemi Noel’imiz, aslında Yeni Yıl Şarkısı’ndan çok daha öncesine dayanır. Örneğin; Robert Hervey’in 1836 yazımı Noel Kitabı‘nda olduğu gibi, metinlerdeki birçok sahne tanıdık gelirdi. Noel şiirlerinden en meşhuru olan Clement Clarke Moore’un “Aziz Nicholas’tan Bir Ziyaret” adlı şiiri (“Noel’den bir gün öncesiydi…“), Yeni Yıl Şarkısı’ndan 20 yıl önce yazılmıştır.

Ancak Dickens, modern Noel’i tek başına icat etmediği halde, Yeni Yıl Şarkısı şehirsel kutlama fikrini sağlamlaştırması açısından oldukça önemlidir. Endüstri devriminden önce, Dickens’ın ilk romanı Bay Pikvik’in Maceraları‘nda olduğu gibi, Noel o döneme kadar taşra ve derebeyliklerle ilişkilendirilirdi.

1843 yılı ve Endüstri devriminin tamamlanmasına yakın tarihlerde, kırsal kesimin Noel’inin şehre taşınmasının ardından hayatta kalıp kalamayacağına dair bir endişe vardı. Dickens’ın metni, bütün o şehir evleri ve kutlamalar akıllara geldiğinde, Noel’in hayatın içinde olmaya devam edebildiğini göstermiştir.

Dipnotlar

[1] http://www.imdb.com/title/tt6225520/?ref_=ttmi_tt

[2] https://twitter.com/joffeorama/status/937147422039355393

[3] Trickle-down: Bu terim ekonomide zengin topluluğun daha da zenginleşmesinin ve para harcamasının, fakir insanların yararına olacağına işaret eder. (e.n.)

https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/trickle-down

[4] Tırnak içindeki çeviri alıntıdır. Kaynak: Bir Noel Şarkısı, Bordo Siyah Yayınları, Çevirmen: Meral Camcı

Yazının orijinali için: https://www.fairobserver.com/region/europe/christmas-carol-charles-dickens-festive-culture-news-34009/