Edda

Yazar: Kimberly Lin

Çevirmen: Serkan Alpkaya

Giriş

Edda terimi, 13. yüzyılda kopyalanan ve derlenen iki İzlandaca el yazmasını tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu iki el yazması, İskandinavların ve proto-Cermenlerin dini, kozmogoni ve tarihiyle bağlantılı İskandinav mitolojisinin ve  skaldik[1] şiirinin esas kaynağıdır. “The Prose Edda” (Nesir Edda) ya da “Younger Edda” (Genç Edda) 1220’li yıllara aittir ve İzlandalı şair ve tarihçi olan Snorri Sturluson tarafından derlenmiştir. “The Poetic (Şiirsel)” ya da “Elder Edda” (Yaşlı Edda), bilinmeyen bir yazar tarafından 1270 yıllarında yazılmıştır.

Edda Etimolojisi

Snorri Sturluson’un eseri, Edda olarak adlandırılan eserin iki el yazmasından ilkiydi ancak araştırmacılar bunun tam olarak nasıl ulaştığından şüpheliler. Snorri, bizzat bu ismi kendisi vermedi. “Edda” terimi, Snorri’nin Edda çalışmasının kopyasını içinde barındıran 14. yüzyılın başlarında çıkan Codex Upsaliensis isimli bir makalede farklı bir yazar tarafından ortaya çıkmıştır. The Poetry of the Old Northern Tongue’da Gudbrand Vigfusson, Codex Upsaliensis’i şu şekilde anlatıyor: “Bu kitap, Snorri Sturluson belirli bir düzende bir araya getirdiği için Edda olarak anıldı, bu düzen ilk olarak Æsir [Aesir. İskandinav mitolojisinde başlıca tanrı topluluğunun genel adı] ve Gylfi ile bağıntılıdır.” Şimdiye denk saptanan Edda kelimesinin ilk kullanımı, Snorri tarafından yazılan Lay of Righ (Háttatal) adlı şiirindedir. Bu şiirde, “Edda” kelimesi “büyük büyükanne” için bir başlık olarak kullanılır. Çoklu teoriler var ancak bu terimin Snorri’nin el yazısıyla ilişkili olabileceği düşünülüyor çünkü büyük büyükanne gibi bir kelime eski bilgi ve bilgeliğin genişliğini taşır. Araştırmacılar tarafından daha yaygın ve kabul görmüş bir diğer teori ise “Edda” kelimesinin Snorri’nin büyüdüğü İzlanda’nın Oddi Şehri’nin ismiyle iltisaklı olduğudur.

Nesir Edda

Snorri Sturluson’un Edda’sı, daha sonra zor aliterasyonlu nesrine ve sembolizmine düzyazı açıklamalarının eklenmesinden mütevellit Prose Edda olarak anıldı. Öyle görünüyor ki, Snorri el yazması metni, skaldik şiir üzerine bir ders kitabı olarak tasarlamış. Bununla birlikte, olağanüstü mitolojilerin, kahramanlıkların ve savaşların kaydını tutan şarkılar ve şiirler çok değerlidir. Snorri’nin nesiri, eski saray şiir tarzlarını yansıtıyordu ve diğer şairler arasında hatrı sayılır bir konumdaydı. Gelecek kuşak şairler tarafından belki de erişilemeyen bir konumdaydı; çünkü birçok kişi tarafından fazlasıyla şifreli ve zor olarak kabul edildi.

Snorri’nin Edda’sı daha sonraları, “Genç Edda” olarak anılmaya başlandı, çünkü kaynağı eskilere dayanıyordu. Bu kaynağın ne olduğu bir spekülasyon mevzusu. Bazı araştırmacılar, Snorri’nin büyük ölçüde duyduğu folklorik sözlü geleneklere dayandığını düşünürken; bazı araştırmacılar da onun eski bir Edda yazdığı düşünüyor. Uzmanlar, Snorri’nin metindeki çoğu detayı kendisinin eklediği konusunda ortak kanıda. Sonuç itibarıyla okuyuculara, zaman zaman Hristiyan etkisini ortaya koyan İskandinav mitolojisinin özenle hazırlanmış bir versiyonunu sunuyor.

Nesir Edda’nın İçeriği

• Önsöz: Snorri, Adem ile Havva, Tufan ve Nuh’un Gemisi’nin hikâyeleri ile yaratılışın İncil versiyonunu hesaba katarak Hıristiyan etkisini ifşa etmektedir.
• Gylfaginning (Gylfi’nin Aldanışı): Eski kaynaklar arasında belki de en sahicisi bu kitap; İskandinav kozmosunun kökeni ve ortaya çıkacak kaosu açıklayan Odinik şiirlere benzeyen mitolojik bir öyküdür.
• Skáldskaparmál (Ozanların Şairliği): Bu metin, İskandinav tanrılarının mitolojik hikâyeleriyle devam eder ancak söyleve skaldik şiir üzerine eğitsel açıklamalar getirir.
• Háttatal: Kralın güçlü kayınpederi olan King Hákon ve Skúli Bárdsson’u öven üç ayrı şarkı içerir. Snorri, okurun anlamlandırma zorluğunu hafifletmek için kıtalar arasına yorum ve tanımlar eklemiştir.

Nesir Edda’da Şiir

Nesir Edda’nın ilk kitabındaki (Gylfaginning), aşağıdaki alıntı, Şiirsel (Poetic) ve Nesir Edda (Prose Edda)‘yı birbirine bağlar. Alıntıda, Snorri İskandinav kozmosunun mitolojik yaratılışını ve yıkımını Şiirsel Edda’nın en ünlü şiiri olan Völuspá‘nın 3. kıtasına atıfta bulunuyor. Nesir Edda’daki bu hikâye, doğunun bilge ve kurnaz liderlerini araştırmak için seyahat eden İskandinav Kralı Gylfi hakkındadır. Kral, liderlere birçok soru soran yaşlı bir adam, Gangleri [merak eden] gibi davranıyor.

Gangleri: “Başlangıç neydi, nasıl başladı, ondan önce ne vardı?” dedi.

Hárr: “Völuspá’da anlatıldığı gibi” diyerek cevap verdi.

Evvela eski çağlarda | Henüz hiçbir şey olmadığında:

Ne kum ne deniz | Ne de soğuk akarsu dalgaları;

Dünya henüz yoktu | Gökyüzü Tanrıları da,

Bir Derin Boşluk | Ama arada hiçbir şey yoktu. (Gylfaginning: Bölüm IV)

Yaşlı Edda’nın Ortaya Çıkışı

1643 yılında, İskandinav edebiyatı üzerine sayısız eser çalışan saygın bir İzlandalı koleksiyoncu olan Piskopos Brynjólfur Sveinsson, daha eski bir el yazısının kopyasını edindi. Hiçbir araştırmacı onun nereden geldiğini ya da orijinal ismi olup olmadığını bilmemesine rağmen yeni keşfedilen bu kısa ve detaylı özetin Snorri’nin Edda’sıyla bazı ortak kökenleri olduğu aşikardı. Piskopos bu el yazmasını rahip ve yazar Saemundur Sigfússon’a (1056-1153) dayandırmış ve Saemundur’un Edda‘sı olarak adlandırmış olsa da günümüzde araştırmacılar bunun yanlış olduğunu kabul etmişlerdir. Yazarı veya derleyeni hâlâ bilinmemektedir. Ancak Piskopos Brynjólfur eserin Yaşlı Edda (Elder Edda) olduğuna inanıyordu. Tamamen nesir şeklinde yazılı olan Yaşlı Edda, daha sonra onu Snorri’nin nesirinden ayırmak için Şiirsel Edda olarak adlandırılmıştır.

1622 yılında, Piskopos Brynjólfur, önemli edebi koleksiyonlarının çoğunu yeni Kraliyet Kütüphanesi’ne yerleştirmek için Danimarka Kralı III. Frederick’e verdi. Şiirsel Edda’da bunların arasındaydı. Kitap, Codex Regius (Kralın veya Kraliyet Kitabı) olarak bilinir ve Danimarka’da 1971’de İzlanda’ya geri dönünceye değin burada muhafaza edilmiştir.

Codex Regius, eski efsaneleri ve başka yerde bulunamayan kahramanlık hikâyelerini içeren bir eserdir. Codex Regius’un eski kopyaları ve bir zamanlar var olabilecek kaynakları kayboldu veya yok edildi. Şu anda 90 sayfalık bir eser ancak 16’sı Danimarka’ya gittikten sonra kayboldu. Şiirsel Edda, yıllar boyunca başka şiirler eklendiğinden Codex Regius’tan biraz farklılaşmıştır. Bugün pek çok kişi, en eski Kral Kitabına, Şiirsel Edda’nın Codex Regius’u; Snorri’nin Edda‘sının bir kopyasını içeren ve 14. yüzyılın ilk yarısına tarihlenense de Codex Regius şeklinde ayrıştırarak bahsetmenin önemli olduğunu söylemektedir. Herhangi bir modern Şiirsel Edda’nın içeriği yazarına göre değişir ve tabi olunur.

Şiirsel Edda’nın İçeriği (Codex Regius)

Mitolojik Şiirleri:

• Völuspá – Kahinin Kehanetleri
• Hávamál – Odin’in Sözleri
• Vafþrúðnismál – Vafthrúdnir’in Sözleri
• Grímnismál – Grimnir’in Sözleri
• Skírnismál – Skírnir’in Sözleri
• Hárbarðsljóð – Hárbard’ın Sözleri
• Hymiskviða – Hymir’in Sözleri
• Lokasenna – Loki’nin Kavgaları
• Þrymskviða – Thrym’in Sözleri
• Völundarkviða – Völund’ün Sözleri
• Alvíssmál – Alvís’in Sözleri

Kahramanlık Şiirleri:

• Helgakviða Hundingsbana I veya Völsungakviða
• Helgakviða Hjörvarðssonar
• Helgakviða Hundingsbana II veya in forna [Eski zamanlarda] Völsungakviða
• Frá dauða Sinfjötla [Sinfjötla’nın Ölümünden] – Kısa bir nesir metni.
• Grípisspá – Grípir’in Kehaneti, Grípir Kehaneti
• Reginsmál – Regin’in Sözleri
• Fáfnismál – Fáfnir’in Sözleri
• Sigrdrífumál – Sigrdrífa’nın Sözleri
• Brot af Sigurðarkviðu – Sigurd Sözleri’nin bir parçası
• Guðrúnarkviða I – Gudrún’un İlk Sözleri
• Sigurðarkviða hin skamma – Sigurd’un Kısa Sözü
• Helreið Brynhildar – Brynhild’in Hel’e Yürüyüşü
• Dráp Niflunga – Niflungların Öldürülmesi
• Guðrúnarkviða II – Gudrún’un İkinci Sözleri
• Guðrúnarkviða III – Gudrún’un Üçüncü Sözleri
• Oddrúnargrátr – Oddrún’un Ağıtı
• Atlakviða – Atli’nin Sözleri
• Atlamál hin groenlenzku – Atli’nin Grönland Şiiri
• The Jörmunrekkr Lays
• Guðrúnarhvöt – Gudrún’un Ağıtı
• Hamðismál – Hamdir’in Sözleri

Codex Regıus’ta Bulunmayan Şiirler

• Baldrs draumar – Baldr’ın Düşleri
• Gróttasöngr – Grotti’nin Şarkısı
• Rígsþula – Ríg’in Sözleri
• Hyndluljóð – Hyndla’nın Sözleri
• Völuspá – Kahinin Kısa Kehanetleri
• Svipdagsmál – Svipdag’ın Sözleri
• Grógaldr – Gróa’nın Büyüsü
• Fjölsvinnsmál – Fjölsvid’in Sözleri
• Hrafnagaldr Óðins – Odin’in Kuzgun Şarkısı

Şiirsel Edda’nın Şiiri

En önemli mitolojik şiirlerden biri, Odin’in Yggdrasill ağacından kendini kurban ederek runik yazısını nasıl elde ettiğini açıkladığı Hávamál’dır. Çevirisini Olive Bray’ın yaptığı 137 ve 138 numaralı kıtalar şu şekilde[2]:

I trow I hung on that windy Tree – Rüzgarlı ağaca asıldığımı düşünürüm,

nine whole days and nights, – tam dokuz gece orada asıldığımı;

stabbed with a spear, offered to Odin, – Mızrakla yaralanmıştım ve Odin’e kurban etmiştim

myself to mine own self given, – kendim kendimi.

high on that Tree of which none hath heard – Bu ağaçta olanı kimse bilemez

from what roots it rises to heaven. – köklerinin nereye uzandığını. [3]

Cermen Tarihinin Muhafazası

Şiirsel Edda’nın Codex Regius’unun korunması iyi talihti. Pagan el yazmalarının genel olarak yok edilmesi, Avrupa’da 18. yüzyılda meydana geldi. Buna ilavaten, 1728’de Kopenhag’daki Büyük Yangın [Copenhagen Fire of 1728], Kopenhang Üniversitesi kütüphanesinde bulunan 35.000’den fazla kitap ve oldukça geniş bir tarihi belge koleksiyonu da dahil olmak üzere trajik bir şekilde şehrin en az üçte birini yaktı.

Bugün Edda‘lar, eski Cermen tarihinin bir anahtarıdır. Çok geniş bir mitoloji kaynağı olan Edda’lar, insanlar, tanrılar ve doğa arasındaki yakın ilişkileri ve bu inançlara dayanan derin saygıyı ortaya koymaktadır. Bu özellikle İzlanda Pagan inanışının yeniden canlandırması açısından değerlidir. İlaveten Edda’ların dünya çapındaki İskandinav çalışmaları için kaynak olarak kullanımı, onların skolastik ayırıcılığını gösteriyor. Hem Prose Edda (Nesir Edda) hem de Elder Edda’nın (Yaşlı Edda veya Şiirsel Edda) şiirsel sayfalarındaki tarihi elinde tutan ve İzlandalıların kıymetli miraslarını hatırlama ve koruma konusundaki kararlılığının bir kanıtı olan ulusal değerleridir.

Kaynakça

The Great Fire of 1728 in Copenhagen Denmark

The Prose Edda

Gudbrand Vigfusson and F. York Powell, Corpus Poeticum Boreale [Volumes 1 & 2] (Oxford at the Clarendon Press, 1883), XVII-XXXIII..

Philip Pulsiano Kirstin Wolf, Medieval Scandinavia An Encyclopedia (Garland Publishing, 1993), 100-103..

Terry Gunnell, “Eddic Poetry.” In A Companion to Old Norse-Icelandic Literature and Culture (ed. Rory McTurk). (BLACKWELL PUBLISHERS, 2005), 82-100.

Yazının Orijinali İçin

Kimberly Lin / Ancient History Encyclopedia

https://www.ancient.eu/Edda/

[1] Scald: İskandinav halk ozanı.

[2] Bu şiirin devamına şu adresten ulaşabilirsiniz. https://www.pitt.edu/~dash/havamal.html#runes
Yukarıdaki şiir, Hávamál’ın “Odin’in Runes’i Bulmaya Çalışması” (137-145 arası) adlı başlıktan alınmıştır. (ç.n)

[3] Şiirin Türkçe çevirisi için aşağıdaki kaynaktan yararlanılmıştır. (e.n.)
Campbell, J. (1995). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri, (çev. Kudret Emiroğlu), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara; s. 126.

Editör: Arman Tekin