Mitolojinin Modern Yapıtlarla Buluşması: Harry Potter’ın Fantastik Halk Hikâyeleri

Harry Potter

Yazar: Alicia McDermott

Çevirmen: Aslıhan Yeşilyurt

Mitolojinin Modern Yapıtlarla Buluşması: Harry Potter’ın Fantastik Halk Hikâyeleri

Evrensel mitler, folklor öğeleri ve efsaneler, Harry Potter serisinin büyüleyici sihirli dünyasının sayfalarını ve beyaz perdedeki maceralarını dolduran pek çok göz alıcı yaratığa ve fantastik unsurlara ilham kaynağı olmuşlardır. Her ne kadar modern dokunuşlar içerseler de Harry Potter’ın maceraları birçok kişinin antik mitlerle ilk karşılaşmasıdır.

J. K. Rowling, dünyanın en eski ve en güzel efsanelerinin bazı ögelerini, kahramanlık maceralarını, cesaret ve güç imtihanlarını, kötülük, arkadaşlık, aşk, acı ve ıstırap içeren hikâyelerini, doğa ve büyünün iç içe geçtiği etkileyici bir dünyada toplamayı ustalıkla başarmıştır. Bu yönlerine olan aşinalığımız, maceralarda geçen temaları tanınabilir hâle getirmiş olsa da büyülü unsurlara yeni bir nefes kazandırmıştır.

Hikâyede yer alan ve klasikleşen mitlerden bildiğimiz efsanevi yaratıklara örnek olarak tek boynuzlu atlar, deniz insanları, ejderhalar, sfenksler, hayaletler, elfler, cadılar, sihirbazlar ve devler gösterilebilir; bu ne de olsa büyülü bir dünyadır. Ancak daha az bilinen bazı yaratıklar ve hikâyede oldukça önemli rol oynayan diğer yaratıklar da vardır. Bunların antik masallardan modern büyücülük dünyasına nasıl uyarlandığı belirtilmeye değerdir.

Veelalar, hikâyede beliren ve en azından Batılı okurların oldukça az aşina olduğu yaratıklardan biri olabilir. Ancak, bu güzel ama bazen tehlikeli dişi yaratıklar, Slav folklorunda oldukça ünlülerdir. Wila, Vila veya Vili olarak bilinen yaratıklar, genellikle yaşayanların dünyası ile ölülerin dünyası arasında sıkışıp kalmış sarı saçlı ruhlar olarak tanımlanırlar. Orman perilerine veya su perilerine benzedikleri söylenir. Ancak efsanelere göre, büyülü canlılardan doğmamışlar, vaftiz edilmedikleri veya bekâr öldükleri için bu hâle gelmişlerdir.

Harry Potter serisinde yer alan Ateş Kadehi’nde olduğu gibi, Bulgar Quidditch Dünya Kupası takımını desteklemek amacıyla ortaya çıktıklarında, bu dişi yaratıklar ilk bakışta büyüleyici görünebilir fakat kızdıklarında dehşet verici gerçek yüzlerini göstermek için büyük ölçüde değişebilirler. Mitolojik Wilalar, öfkelenmeleri durumunda ise birini öldürecek kadar ileri gidebilirlerdi.

Voldemort’un Kıymetli Nagini’si ve Kutsal Hinduist ve Budist Nagaları

Harry Potter hikâyelerinde Nagini, Voldemort’un evcil yılanıdır ve yaşayan bir hortkuluktur. Voldemort Ateş Kadehi‘nde vücudunu tekrar ele geçirene kadar ona neredeyse sürekli olarak eşlik eder. Gerçekte hem Budizm hem de Hinduizm inançlarında büyük yılanlara ve yarı insan/yarı yılan olan yarı ilahi yılanlara yer verilir. Bu varlıklara Naga (erkek formu) veya Nagi (dişi formu) denir.

Harry Potter filminden bir kesit: Voldemort Nagini ile konuşuyor

Antik sembolizmde yılan, ölümle ve deri değiştirmesi nedeniyle yeniden doğuşla ilişkilendirilir. Efsanelerde, Nagalar’ın büyülü güçleri olduğu ve bir yeraltı şehrinde yaşadıkları anlatılır. Buda’yı bir fırtınadan korumak için kafalarını kullanan bir Naga’nın oldukça ünlü bir hikâyesi de vardır.

Anka Kuşu Fawkes ve Mısır’ın Güneş Kuşu

Harry Potter’ın kurgu dünyasında Fawkes, ünlü büyücü Dumbledore’a eşlik eden, bazen de Harry’e yardım eden akıllı ve sadık Anka kuşudur. Kuşun adı, Barut Komplosu’nda yer alan Guy Fawkes’un[1] adına göndermede bulunur. Guy Fawkes’u temsil eden bir kukla her yıl devasa bir ateşte yakılmaktadır. Fawkes, en önemli büyücü asalarının çekirdeklerinin yaratılması için (Voldemort’un ve Harry’nin asaları) kuyruk tüylerini Ollivander’a vermiştir.

Harry Potter filminden bir kesit: Fawkes/Anka Kuşu

Fawkes’un kırmızı ve altın rengi, Herodotos’un MÖ 5. yüzyılda bir hikâyede bahsettiği, Mısır’da yaşamış bir Anka kuşunun tasvirine benzemektedir. Herodotos bu muhteşem kuşu bizzat kendisinin görmediğini, yalnızca resmini gördüğünü söyler. Romalı tarihçi Tacitus, MS 1. yüzyılda Mısır’da yaşayan bir Anka kuşunun hikâyelerini aktarmıştır. Mitolojik kuş hakkında anlattıklarına göre, bu Anka kuşu yaklaşık 500 yıl yaşamıştır ve güneşin kutsal bir kuşudur. Fawkes, asıl mitolojik kuştan bir farkla ayrılır: Birkaç haftada bir küllerinden yeniden doğar. Antik tarihçilerin hiçbiri, bir Anka kuşunun ateş olup yok olduktan sonra yeniden doğduğunu aktarmaz ancak ebeveynini gömen genç bir Anka kuşuna atıfta bulunulur.

Cehennem Köpeği Kerberos Nasıl Fluffy Oldu? Bu bir Harry Potter Hogwarts Gizemi!

Hagrid, Dumbledore’un Felsefe Taşı’nı muhafaza etmek üzere görevlendirdiği üç başlı Fluffy’yi barda tanıştığı bir Yunan’dan almıştır. Filmde ise Fluffy’nin önceki sahibi İrlandalıdır. Kitapta eski sahibinin Yunan olması Fluffy karakterine ilham veren Kerberos’a açık bir göndermede bulunmaktadır.

Harry Potter filminden bir kesit: Fluffy

Kerberos da Fluffy gibi bir girişi korumakla görevlendirilmiştir. Bu efsanede, Hades’in emriyle yeraltı dünyasını koruyan üç başlı korkunç bir yaratık vardı. Eski kaynakların çoğu Kerberos’un üç başlı olduğunda hemfikir olsa da Hesiodos gibi bazı ozanlar bu kafaların sayısının elliye kadar yükseldiğini iddia etmiştir! Görünüşe göre bu üç kafa; geçmişi, bugünü ve geleceği ya da doğumu, gençliği ve yaşlılığı temsil ediyordu.

Çok başlı azman köpek imgesi yeterince korkutucu değilmiş gibi, Kerberos’un fiziksel görünüşüne ilişkin çeşitlilik gösteren bazı tasvirlere göre bu efsanevi yaratık yılan kuyruğuna, yılanlarla kaplı bir yeleye ve aslan pençelerine sahiptir. Isırığının zehirli olmasının yanı sıra dişleri de çok keskindir. Hem Kerberos’un hem de Fluffy’nin müziğe zaafı vardır. Yunan mitinde Orpheus, canavarı lirini kullanarak uyutmuştur. Hogwarts’ın Fluffy’si ise büyülü bir arp ve flüt ezgisiyle uykuya dalmıştır.

İnsan Başlı Atların Benzerliği: Firenze/Chiron

İnsan başlı at Firenze ve Yasak Orman’daki dostları, Harry Potter dünyası ile Antik Yunan dünyasındaki efsanevi varlıklar arasında kurulan bir başka ilişkidir. Hem mitolojide hem de modern uyarlamalarda betimlenen insan başlı atlar, ormanlarda yaşamayı tercih eden insan-at melezleri olarak gösterilirler. Bu melezler, insan ile yaratık unsurlarını bir araya getirirler. Romanlarda insan başlı atlar astrolojiye ve okçuluğa yoğun ilgileri olan asil canlılar olarak tasvir edilmişlerdir. Bunun yanı sıra Tesalya’daki Magnesia ve Pelion Dağı’nda yaşayan atalarının güçlü ve barbar yönlerini de taşırlar. Tıpkı Hogwarts’ta öğretmenlik yapmaya başlayan Firenze gibi, astroloji bilgisiyle ünlü olan Chiron da Akhilleus’un, Theseus’un ve birkaç Yunan kahramanın öğretmenliğini üstlenmiştir.

Harry Potter filminden bir kesit: Firenze

Bir Basilisk ile Mücadele Her Kahraman için Zordur

Sırlar Odası’ndaki hayali bir canavar ya da efsanedeki yılan kral da olsa bir basilisk ile karşılaşmak istemezsiniz. Her ikisi de genellikle dev, ölümcül, zehirli yılanlar olarak tanımlanmıştır. Ancak basilisk, Plinius’un “Doğa Tarihi” (Naturalis Historia) anlatımında ölümcül olsa da devasa değildir.

Mitolojik yaratığın devasa olanını ele alacak olursak, nefesiyle taş kırma ve çöl oluşturma becerilerinin yanı sıra yangın çıkarma ve bakışlarıyla kurbanlarını öldürme becerileri de vardır. Plinius’un anlatımına göre, zehri kurbanı öldürmek için bir mızrak şeklini alabilir. Harry Potter’ın şansına Salazar Slytherin’in basiliski böyle bir zehirden mahrumdu; Harry onu Godric Gryffindor’un kılıcıyla öldürmüştü.

Harry Potter filminden bir kesit: Basilisk

Bu mitin bir diğer unsuru olan taş kesilmeyi de Hermione ve Colin, basiliskin gözlerine doğrudan olmasa da bakarak tecrübe etmişlerdir. Mızmız Myrtle, gözüne doğrudan baktığı için basilisk’in kurbanı olan bir başka kişidir. Harry Potter, basiliskin zehirli ısırığından Fawkes’ın gözyaşları sayesinde kurtulmuştur.

Hem mitolojideki basilisk hem de modern uyarlamasının ortak bir zayıf noktası vardır: Horoz ötüşü. Eski efsanelerde basiliski öldürmenin bir başka yolunun da gelincikler olduğu söylenir. Eğer basiliski bir gelincik yuvasına hapsedebilirseniz ya da basiliskin yuvasına bir gelincik hapsederseniz, onu yenebilirsiniz. Bir basilisk aynada kendi bakışlarını görürse de ölebilir.

Efsane ve Büyüyü Harmanlamak

Rowling’in antik mitlerden ve efsanelerden ilham aldığı aşikârdır. Bu mit ve efsanelerin klasik olmasının nedeni zamansız oldukları için nesiller boyu aktarılmalarıdır. Rowling’in klasik edebiyat bölümünden mezun olduğunu da belirtmek gerekir; bu nedenle ilham alacağı zengin bir bilgi birikimine sahiptir. Rowling bunu şöyle şakaya dökmüştür: “Klasik edebiyattan mezun olup da bilgilerini uygulamaya aktarma şansı bulan az sayıdaki kişiden biriyim.”

Rowling, insan başlı atlar gibi ünlü, asil yaratıkların bazılarını heyecan verici Quidditch sporuyla, büyücü düellolarıyla ve tuvalete musallat olan hayaletlerle harmanlamak konusunda hiçbir zorluk çekmemiştir. Rowling bunu şu şekilde anlatmıştır:

“Folklor ve mitoloji ile ilgili inanılmaz derecede özgür çalıştım ama bundan çok rahatsızlık duymuyorum çünkü İngiliz folkloru ve İngiliz mitolojisi tamamıyla harmandır. Bilindiği üzere işgaller gördük, işgalcilerin tanrılarını benimsedik, efsanevi yaratıklarını benimsedik ve bunları harmanlayarak, dünyanın en zengin folklorlarından biri denilebilecek, son derece çeşitli bir folklor yarattık. Bu sebeple, (diğer mitlerden ve halk hikâyelerinden) özgürce ödünç almak konusunda kendimi bir baskı altında hissetmiyorum ama onlara kendimden birkaç şey ekliyorum.”

Bu heyecan verici antik yaratıkların bazılarının Harry Potter Hogwarts Mystery oyununda da karşımıza çıkmaları oldukça muhtemel.

Dipnotlar

[1] Barut Komplosu, 1605 yılında kraliyet karşıtı bir grup İngiliz’in Parlamento Binası’nı havaya uçurma girişimidir. Bu komplonun öncülüğünü Guy Fawkes üstlenmiştir. Günümüzde bu olay büyük bir demokrasi adımı olarak değerlendirilmekte Guy Fawkes Gecesi olarak her yıl 5 Kasım’da kutlanmaktadır.

Kaynakça

Gerson, M. (2011). Harry Potter and the power of myth. The Washington Post. Available at: https://www.washingtonpost.com/opinions/harry-potter-and-the-power-of-myth/2011/07/18/gIQArUChMI_story.html?noredirect=on&utm_term=.543b7981b05c

Haynes, N. (2016) The myths and folktales behind Harry Potter. BBC culture. Available at:   http://www.bbc.com/culture/story/20161122-the-myths-and-folktales-behind-harry-potter

Hill, B. (2015) Cerberus: Legendary Hell Hound of the Underworld. Ancient Origins. Available at: https://www.ancient-origins.net/myths-legends-europe/cerberus-legendary-hell-hound-underworld-003142

Leafloor, L. (2014) Ancient Symbolism of the Magical Phoenix. Ancient Origins. Available at: https://www.ancient-origins.net/myths-legends/ancient-symbolism-magical-phoenix-002020

Leogrande, C. (2015) Ancient Myths, Modern Movie: Harry Potter in Our Minds and on the Screen. Researchgate. Available at: https://www.researchgate.net/publication/273380307_Ancient_Myths_Modern_Movie_Harry_Potter_in_Our_Minds_and_on_the_Screen

Mansfield, J. (n.d.) On etymology and mythology in the Harry Potter series of books. Jaymansfield. Available at: http://www.jaymansfield.com/words/Potter.htm

Pottermore (n.d.) Tracing the myths and legends in Philosopher’s Stone. Pottermore. Available at: https://www.pottermore.com/features/tracing-the-myths-and-legends-in-philosophers-stone

Valdar (2016) Magical Creatures of the Ancient World. Ancient Origins. Available at: https://www.ancient-origins.net/myths-legends/magical-creatures-ancient-world-005560

Valdar (2016) Slithering Through the Stories of Ancient Snake Deities: Serpent Gods of Ancient Mythology. Ancient Origins. Available at: https://www.ancient-origins.net/myths-legends/ancient-snake-deities-gods-ancient-mythology-006282

Whethers, L. (2017) 16 Hidden Myths And Legends In Harry Potter. SCREENRANT. Available at: https://screenrant.com/harry-potter-hidden-myths-legends-secrets/

Winters, R. (2014) Beware the Wandering Wilas. Ancient Origins. Available at: https://www.ancient-origins.net/myths-legends-europe/beware-wandering-wilas-002273

Editör Kaynakçası

Erhat, A., (1972), Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.

Rowling, J. K., (2019), Harry Potter ve Ateş Kadehi, (çev. Sevin Okyay, Kutlukhan Kutlu), Yapı Kredi Yayınları.

Rowling, J. K., (2019), Harry Potter ve Felsefe Taşı, (çev. Ülkü Tamer), Yapı Kredi Yayınları.

Rowling, J. K., (2019), Harry Potter ve Sırlar Odası, (çev. Sevin Okyay), Yapı Kredi Yayınları.

Redaktör: Melis Fettahoğlu Hallier

Editör: Cemre Yıldırım

Görev Alan Yayın Kurulu: Arman Tekin, Esra Koca, Martı Esin Şemin, Utku Baran Ertan

Yazıda kullanılan görseller ancient-origins.net’in izniyle kullanılmıştır.

Yazının orijinali için:

https://www.ancient-origins.net/myths-legends-europe/ancient-mythology-folktales-harry-potter