Nefret Söylemi Kodlama Cetveli

(Bu yazı Gorgon Dergisi’nin 7. sayısında yer almaktadır.)

Yazar: Emircan Saç

Geleneksel ve yeni medyada nefret söylemi[1] araştırması yapılırken genellikle kişilerle değil de metinlerle baş başa kalırız. Bu aşamada araştırmacılar, analizi kendi bilgileri doğrultusunda yaparlar. Başka bir ifadeyle, kişiler kendi zihinlerinde oluşturdukları konsept veya kavramlarla metni analiz ederler. Fakat buradaki çetrefilli durumu oluşturan unsur, konseptlerin ortak bir akılla kurulması ve istenilen şeyi ölçmesi gerekliliğidir.

Bu karşılaştırmada, araştırmacıya yardımcı olan araçlardan biri ise kodlama cetvelidir (Codebook). Kodlama cetvelinin araştırmaya sunduğu katkı her ne kadar büyük olsa da aşılması gereken zorlukları da ortaya çıkarmaktadır.

Daha derinlemesine bahsedersek, bir metni analiz ederken araştırmacılar kendi sezi ve anlamlandırma yeteneğini kullanır[2]. Fakat her ne kadar kişiler kavramlarla doğrudan deneyim ve bilgi bağına sahip olsalar da bu çözümlemenin, sezi ve anlamlandırmaya bağlı oluşundan dolayı kişiler arasında farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Bunun ötesinde analiz safhasında kişilerin kendi çalışmalarında bile farklılıklar görebilmek mümkün. Bu problemleri aşmak adına araştırmalarda “kodlama cetveli” diye isimlendirilen araç kullanılabilir. Yani, kodlama cetveli metni incelerken çalışmayı birçok anlamda destekleyen bir araç olarak ortaya çıkıyor.

Bu aracın önemini birçok nedenle açıklayabiliriz. İlk nedeni araştırmada metinler çözümlenirken araştırmacıların standart bir çerçeveye sahip olmasıdır. Bu aynı zamanda metin incelemesinde içsel tutarlılığı koruyarak araştırmacıya daha iyi bir analiz sunacaktır. Diğer bir önemi ise konu hakkında bilgisi az, araştırma konusunda sezisi ve anlamlandırması kuvvetli olmayan kişilerin aynı kodlama cetveliyle o konuya hâkim araştırmacılar kadar iyi analizler yapmasıdır. Son olarak, eğer cetvele katı şekilde uyulursa aynı çıktılar alınacağı gerçeği vardır ki, bu da çalışmanın güvenilirliğini artıran dinamiklerindendir[3].

Öte yandan eğer grup çalışması yapılıyorsa bireysel olarak oluşturulan kodlama cetvelinden daha çok zamana ihtiyaç duyulacaktır. Bu eksi yönünün yanında, ortak çalışma kodlama cetvelini daha güvenilir ve daha konsantre yaparak uzlaşı zeminine taşıyacağı da unutulmamalıdır. Fakat uzlaşıda harcanılan zaman araştırmaya negatif bir unsur olarak yansıyabilecektir. Örneğin 15 kişilik bir araştırma ekibinin kodlama cetveli üzerinde mutabakata varması her ne kadar en arzu edilen olsa da zaman kaybı yaratabilecektir.

Kodlama Cetveli Oluşturma

Kodlama cetvelinin literatürde kabaca üç farklı şekilde oluşturulduğu görülmektedir. Biri teori kaynaklı oluşturma, yani teoriyi temel alarak oluşturulan cetvel; ikincisi veri kaynaklı yani ilk önce veriye başvuruluyor ve ardından cetvel oluşturuluyor; üçüncüsü ise araştırmanın amacına göre oluşturulan cetveldir[4].

Teori kaynaklı kodlama cetveli, oluşturma sürecinde teoriye dönülüp oradan bilgi almaya ve cetvel oluşturmaya çalışılır. Örneğini ileride göreceğiniz Nefret Söylemi Cetveli gibi kodlama cetvelleri konu hakkında literatür taraması ve konuya ilişkin oluşturulmuş kuramların sınırlarına bakarak oluşturulur. Bu aşamadan sonra bu kodlama cetvelini test etmeye çalışıp metinle karşılaşmasını gözlemleriz. Buradan elde edilen tecrübe sonucunda kodlama cetvelinin revize edilmesi gerekecektir. Bu aşamadan sonra cetvelimiz metinleri analiz edebilecek gerçekliğe erişilebilecektir[5].

İkinci oluşturma biçimi, eldeki verilerin öğrettikleriyle yaratılan bir kodlama cetvelidir. Bu yöntemde ham veriler küçük parçalara (kategorilere, konulara, örneklere) indirgendikten sonra bunların karşılaştırılıp bir kavram çerçevesini oluşturması beklenmektedir. Bu aşamadan sonra, bu çerçevenin kodlama cetveline yansıtılması sonucu oluşturulacaktır[6].

Sonuncu ise araştırmanın sormak istediği soruları kodlama cetveline yansıtmasıyla gerçekleşir.

Nefret Söylemi Kodlama Cetveli[7]

Yukarıda uygulanabilir cetvele Hrant Dink Vakfı’nın yayınladığı nefret söylemi raporlamalarından örnekler gösterelim:

“Bir etnik/ulusal/dini kimliğe karşı saldırgan bir ifade var mı?”

Ortadoğu gazetesinin haberleştirdiği bu olayda, “Rumlar” kelimesinin kullanılmasıyla birlikte ülkeler arasında gelişen siyasi meselenin tüm ulusal kimliği hedefleyen bir tutumla altının çizildiği görülüyor. Bunun yanında, bu ifadeye “kaşınıyor” ifadesi eklenerek daha saldırgan bir hale getiriliyor. Vakfın raporlaması aynı sorunun altını çizerek bunun aynı zamanda Rumlara yönelik halihazırda bulunan önyargıları daha da kuvvetlendirdiğini belirtiyor[8].

“Bir etnik/ulusal/dini kimliğe karşı birimden çıkarak bütüne kötüleme yapılıyor mu?”

Yeni Akit Gazetesi haberleştirdiği bu olayda Stephen Paddock adlı kişinin ABD’de gerçekleştirdiği silahlı saldırıyı anlatıyor. Fakat sırf Paddock’un Hıristiyan olması nedeniyle, Hıristiyan kimliğine mal ederek, bu dini aidiyeti terörize ederek kötülemeye çalışıyor.

“Bir etnik/ulusal/dini kimlik hedef gösteriliyor mu?”

Ortadoğu gazetesi köşe yazarı Şükrü Alnıaçık, Baskın Oran’ın bir iddiasından hareketle “Anadolu’da bir milleti ayakta tutacak yegâne ideoloji, Milliyetçiliktir! Hititlerin, Friglerin, Lidyalıların, Urartuların ve Helenistik krallıkların yerinde bu yüzden yeller esmektedir. Milliyetçiliği reddeden ideolojiler Türkiye’de ‘yapay’ Rum ve ‘sentetik’ Ermeni üretmektedir!” söylemiyle açıkça Ermeni ve Rum kimliğini hedefe koydu. Diğer bir yönden, buradaki hedefe koyduğu kimliklere karşı olan tehdit algısını güçlendirildi.

Sonuç Yerine

Kodlama cetvelinin gelişen ve her gün farklı mecraların oluştuğu dünyamızda çok önemli bir yere sahip olması zorunluluktur. Çünkü kodlama cetveli elinde telefon olanın muhabir olmasına benzetilebilir bir şeydir. Kodlama cetveli olan araştırmacı olabilecektir.  Bir diğer yönden, nefret söylemini örnek olarak alırsak, nefret söylemine karşı mücadeleyi her türlü insana yaymak ve onları bilgilendirmek için kullanılabilecek bir araçtır.

Yazıda bahsedilen görsellere ve yazının kaynakçasına Gorgon Dergisi 7. sayısından ulaşabilirsiniz.

[1] Bu konuyla bağlantılı olarak; Emircan Saç, “Nefret Söylemi Üretimi: Twitter Örneği”, Gorgon E-Dergisi 6. Sayısı’nda yayınlanan yazısı okunabilir.

[2] DeCuir-Gunby ve diğ., 2011

[3] Aziz,2011

[4]  DeCuir-Gunby ve diğ., 2011

[5] DeCuir-Gunby ve diğ., 2011

[6] DeCuir-Gunby ve diğ., 2011

[7]  Tablo örneklere yönelik hazırlanılmış olmakla birlikte öznesinin değiştirilmesi veya çeşitlendirilmesiyle diğer gruplar için de kullanılabilir.

[8] ASULİS Laboratuvarı. (2018). Medyada Nefret Söylemi İzleme Raporu Ocak-Nisan 2018. İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları.