Afrika Edebiyatında Kadınlar: Yazmak ve Temsiliyet

Afrika

Çevirmen: Gülcan Adar

Kategori: Edebiyat İncelemeleri & Gorgon Afrika Çalışmaları Özel Dosyası

Afrika Edebiyatında Kadınlar: Yazmak ve Temsiliyet

Afrika’da kendisini yazar olarak tanımlayan, hem ulusal hem de uluslararası ölçekte kabul görmüş, çok sayıda kadın eser sahibi vardı ve hâlâ da var. Fakat bu yazarların hayatları ve işleri hakkındaki bilgiler sınırlı. Bu yazının amacı, her bir yazarın kısa biyografik özetini vermek, yazılarındaki konuları ve yazarken nelerden etkilendiklerini vurgulamak ve en kayda değer yayınlarının altını çizmektir.

Zukiswa Wanner (1976-)

Yazar. Feminist. Afrikalı. Anne. Sevgi dolu.[1] Zukiswa Wanner düşüncelerini ve yazılarını paylaştığı blogunda ve internet sitelerinde kendini böyle tanımlıyor. Zukiswa Wanner ya da ona yakın olan kişilerin hitap ettiği gibi: Zuki, Zambiya’nın başkenti Lusaka’da doğdu. Babası Güney Afrikalı, annesi Zimbabvelidir. İlk ve ortaöğrenimini Zimbabve’de tamamladıktan sonra eğitim hayatına Honolulu’da Hawai Pasifik Üniversitesi (Hawaii Pacific University) Gazetecilik Bölümü’nde devam etti.

Yakın zamanda yapılan bir röportajda Zukiswa, anlatılarında, modern Güney Afrika ve altında yatan hikâyelerin onu etkilediğini aktarır. O dönemin siyasî ve sosyal meseleleri yazılarına yön verdiği için, yaşadığı dönemi yansıtan bir yazar olarak tanımlanabilir. Güney Afrika’daki Hizmetçi[2] romanında bu etkileri görürüz. Bu kitabında, 1994 sonrası Güney Afrika’da “hanımefendiler” ve onların “hizmetçileri” arasındaki ilişkiyi ve iki tarafın da farklı senaryolarda, farklı rollere bürünebileceğini anlatır. Her ne kadar eğlenceli hikâyelerle dolu olsa da, okuyucuyu 1994 öncesinin düşüncelerini ve eğilimlerini yansıtan, maskelenmiş güç dinamiklerinin gerçekleriyle yüzleştirmiştir.

Zukiswa Wanner Afrikalı bir gazeteci ve yazar olarak, edebiyat dünyasında çok sayıda övgü alan çalışma yapmıştır. Oshun Yayınevi tarafından basılan ilk romanı “Hanımefendiler” (The Madams, 2006) 2007’de K. Sello Duiker Ödülü’nün final listesine girmiş ve onu izleyen işleri de benzer bir övgüyle karşılanmıştır. En son basılan iki kitabı Güneydeki Adamlar (Men of the South, 2010) ve London, Cape Town, Joburg (London Cape Town Joburg, 2014) da oldukça başarılıdır. Hatta Men of the South, 2011’de Commonwealth Yazarlar Ödülü’nde (Commonwealth Writers Prize) final listesine girmiştir. Bu başarıyı takiben Zukiswa, Nisan 2014’te Afrika Hay Festivali (Hay Festival Africa) tarafından 40 yaş altı 39 Sahra Altı Afrikalı yazarından biri olarak anılmaya başlandı.

Gazeteci olarak, bir dizi Güney Afrika gazetesine ve The Observer/Guardian, Sunday Independent, City Press, Mail&Guardian, La Republica, Open Society, Sunday Times, AfricanReview, The New Statesman, True Love, Shape, Oprah, Elle, Juice, Afropolitanand Forbes Africa[3]gibi çeşitli dergilere katkıda bulundu. Ayrıca edebî ilgi alanlarını Güney Afrika ve kıta halkına faydalı olacak şekilde genişletti ve bu bağlamda oluşumuna katkı sağladığı girişimlerden biri ReadSA oldu. Bu girişimler Güney Afrikalıları orijinal Güney Afrika eserlerini satın alma ve okuma konusunda cesaretlendirdi[4]. Hâlen Kenya’nın başkenti Nairobi’de yaşamakta ve yazmaya devam etmektedir.

Olive Schreiner (1855-1920)

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Olive Schreiner yazar, feminist, politik ve toplumsal eleştirmen olarak hâlihazırda tanınıyordu.[5] 20. yüzyıl Güney Afrika’sında kadın yazarların öncülerinden biri olarak addedilen Schreiner, 24 Mart 1855’te şu an Lesotho sınırları içinde kalan Basutoland, Wittenbergen’de doğdu. Schreiner, Bir Afrika Tarlasının Hikâyesi (The Story of An African Farm, 1883) adlı romanı yayımlandıktan sonra uluslararası beğeni kazandı. 11 kardeşi gibi o da fakir bir misyoner ailede doğdu. Babası Alman, annesi İngilizdi ve her ikisinin de kızlarının erken yaşta özgürlüğünün kazanmasına büyük katkısı oldu. Schreiner yazılarıyla, o dönemin feminist, sosyalist ve antiemperyalist düşüncelerinin açık sözlü konuşmacısı olduğu için kötü şöhret kazandı. Onunla benzer pozisyonda bulunan, kendi kendini eğiten diğer kadınlar gibi Schreiner’in da etkilendiği kişiler arasında John Stuart Mill ve Charles Darwin yer aldı. Yenilikçi yaklaşımını pekiştirirken bu yazarlardan ve onların yazılarından faydalandı.

Cinsiyet rollerini reddetti ve bunların kadınların özgürlüğü konusunda sınırlar getirdiğine inandı. 15 yaşına geldiğinde, ailesinin onu yetiştirirken öğrettiği dinî düşüncelere itiraz etmeye başladı. Ailesinin inançları ve kendi fikirleri arasındaki çelişki, yetişkinlik hayatı boyunca peşini bırakmayan depresyonu başlatan etmen olacaktı.

19 yaşında özel ders vermeye ve boş zamanlarında da düşüncelerini kâğıda dökmeye başladı. Sonraki 5 yıl boyunca Cape’deki varlıklı aileler için çalışacak, ardından bir arkadaşının yardımıyla hemşirelik eğitimi almak ve yazılarını yayımlatmak için İngiltere’ye gidecekti. İngiltere’ye ulaştıktan kısa bir süre sonra astımı kronik hâle geldi ve bu durum onun hemşirelik eğitimi alması ve sonrasında hemşire olarak çalışması için uygunsuz bulunmasına sebep oldu. Bir Afrika Tarlasının Hikâyesi’nin taslağı 1882’de İngiliz yayınevi Chapman and Hall tarafından kabul edildi ve sonraki yıl takma isimle yayımlandı. O dönemde kadın yazarlara önyargıyla yaklaşıldığı için “Ralph Irons” takma adıyla yayımlanması bilinçli bir seçimdi. Daha önce benzer bir çalışma olmadığı için kitabın Güney Afrika’daki hayatı betimlemesi uluslararası övgü kazandı. Ayrıca bu kitap Schreiner’in evliliğe ve dine yenilikçi yaklaşımlarını gösterdiği için tartışmalardan nasibini aldı. Kitabının başarısı sayesinde 1891’de gerçek kimliğini açıkladı ve bu başarı o zamanın öncü sosyalist feministleriyle birlikte yeni bir duruşa erişti. 1889’da astımı yüzünden Güney Afrika’ya dönmek zorunda kaldı ve Karoo’ya yerleşti. 1894’te onu yazmaya devam etmek için cesaretlendiren, onunla aynı inanç ve fikirlere sahip olan Samuel Cronqright ile evlendi. Olive, kendi kızlık soyadını korudu ve bu, dönemi için son derece yenilikçi bir hareketti. Eşi de iki soy ismi birleştirerek Cronwright-Schreiner soyadını kullandı.

Kızının doğumdan birkaç saat sonra ölmesiyle, evliliğinin bozulmasına sebep olan yeni bir depresyon dönemine girdi. Sonrasında Olive Schreiner ve eşi, Olive’in astımının sebep olduğu kalp rahatsızlığının getirdiği sağlık endişeleriyle Johannesburg’e taşındı.

1911’de yeni bir kitap yayımladı. Bu kitap 20. yüzyıl erken döneminin önde gelen feminist yazılarından biri oldu. Kadınlar ve Emek (Women and Labor, 1911) de diğer eserleri gibi feministler tarafından Schreider’ın feminizme ne kadar bağlı olduğunu göstermesinden dolayı övüldü. Sağlık sorunları nedeniyle Avrupa’ya seyahate başladı ancak 1920’de Birinci Dünya Savaşı’nın bitmesinin hemen ardından, bir hayli kötüleşen sağlık durumuyla Güney Afrika’ya geri döndü. İlerleyen aylarda hayatını kaybetti ve Karoo’ya kızının yanına gömüldü.

Mariama Bâ (1929-1981)

Batı Afrikalı feminizm yazılarından çok azı Mariama Bâ’nın Uzun Bir Mektup’u (So Long a Letter) kadar detaylı incelenmiştir. 1929’da Senegal’de doğan Mariama Bâ, kendini ve yazılarını “Modern Müslüman Kadın” olarak tanıtarak Afrika Edebiyatı’nın simgesi oldu. Romanları hızlı başarı elde etti ve 1981’de yayımlanan Uzun Bir Mektup prestijli bir ödül olan Nova Edebiyat Ödülü ile ödüllendirildi. Fransızca olarak yazılan metin, daha sonra İngilizceye ve ardından da pek çok farklı dile çevrildi. Evlilik kurumunun ve dinin, kadınlara yapılan baskıda oynadığı rolü eleştirdiği için, dünyada en çok üzerine çalışılan feminist edebiyat metni olmaya devam etti. Kendinden yaklaşık 80 yıl önce yazan Olive Schreiner gibi, Bâ da kendini kadınların deneyimlerinin sesi olmaya adadı.

Dakar’da görece varlıklı ve eğitimli bir ailede doğdu. İslâm dinî etkisi altında büyüdü ama dinin kadınlara davranış şeklini eleştirmeye başladı. Annesinin ölümünden sonra Bâ, kızların eğitim almasını gereksiz gören anneannesi ve dedesi tarafından büyütüldü. Yine de babasının ısrarı sayesinde eğitimine devam etme imkânı buldu. Milletvekili Obeye Diop ile evlendi ve 9 çocukları oldu. Ne yazık ki, evlilikleri kısa sürdü ve çocuklarına tek başına bakmak zorunda kaldı.

Onu ilk romanını yazmaya iten, yaşadığı bu tecrübelerdi. Uzun Bir Mektup, kitabın ana karakterinin çocukluk arkadaşına yazdığı; dindar bir toplumda kadın olmanın zorlukları, kadınların karşılaştığı acı ve sıkıntıları konu alan uzun bir mektup şeklindeydi. İlk romanını piyasaya sürdükten bir yıl sonra, ikinci romanı Scarlett Songs’un (1986) yayımlanmasından önce hayatını kaybetti.

Bâ, kadınların yüksek eğitim alırken pek çok engelle karşılaştığı dönemde dikkat çeken bir hukuk öğrencisiydi. Öğrenciyken akademik çalışmalarından sık sık ödüller kazandı. Öğretmen okuluna giriş sınavında kazandığı birincilik ödülü de bunlardan biridir. Bu okulda müdürün dikkatini çekti ve daha sonra bu müdür Bâ’yı kendini entelektüel alanda geliştirmesi için cesaretlendirdi. Dünyanın farklı yerlerinden öğrencileri, yaşadığı hayatın kısalığına rağmen Afrikalı kadınların savunucusu olarak, eserlerine ilham veren zengin ve dolu dolu bir hayatı olduğunu söyledi.

Buchi Emecheta (1944-)

Buchi Emecheta, 21 Temmuz 1944’te Nijerya’nın Lagos şehrinde doğdu. 1960 yılında Birleşik Krallık’a taşınmasının ardından kütüphaneci olarak çalıştı. 1970’te Londra Üniversitesi’nde Sosyoloji eğitimine başladı. 1970 yılının başlarında, Kuzey Londra’da toplum hizmeti görevinde çalıştı. Ondan önceki diğer feminist yazarlar gibi onun çalışmaları da ırksal siyaset ve cinsiyet temelli, çoğunlukla kişisel deneyimlerine dayalıydı. İlk romanı Hendekte (In The Ditch) 1972 yılında The New Statesman dergisinde yazı dizisi olarak yayımlandı. Bu kitabının yanında ikinci kitabı İkinci Sınıf Vatandaş (Second Class Citizen), fakir Nijeryalı bir kadının Avrupa’nın büyük şehirlerinden birinde topluma uyum sağlama mücadelesine bir bakış sundu.[6]

Sonraki çalışmaları pek çok farklı kadının kız çocuk yetiştirirken karşılaştığı sayısız engeli -geleneksel toplumların değerlerindeki değişiklikler dâhil- betimledi. Buchi Emecheta birçok çocuk kitabı da yazdı. Bunlardan ikisi Oyun Oynayacak Yer Yok (Now here to Play, 1980) ve Ayışığı Gelini idi (The Moonlight Bride, 1989). Başımın Üzerindeki Su’da (Head Above Water, 1986) bir dizi otobiyografik hikâye yayımladı. Yazdığı televizyon programı Bir Çeşit Evlilik (A Kind of Marriage) ilk kez 1976’da BBC’de yayınlandı.

1970’lerin sonlarında Amerika Birleşik Devletleri’nde çeşitli üniversiteleri profesör olarak ziyaret etti. Bu ziyaretlerin devam ettiği dönemde, 1979’da yazarlar için prestijli bir ödül olan New Statesman Jock Campbell Ödülü’ne layık görüldü. Nijerya’ya, 1980 yılında Calabar Üniversitesi’nde misafir İngilizce Profesörü olarak çalışmak için döndü. Bundan sonra oğluyla birlikte Londra ve İbiza’da şubeleri olan yayınevinin yöneticiliğini yaptı. The Times ile benzer segmentteki pek çok önde gelen dergide edebiyat yazarlığı yaptı.

Chimamanda Ngozi Adichie (1977-)

Hızla Afrika’nın en bilinen genç yazarı olan ve uluslararası övgüyle karşılanan Chimamanda, Afrika kıtasının en başarılı yazarlarından biridir. 1977’de Nijerya’da doğdu, babası Nijerya Üniversitesi’nde profesör, annesi ilk kadın memurdu (Feminism Is Fashionable For Nigerian Writer Chimamanda Ngozi Adichie, 2014). Okulda notları yüksekken, belli konularda öğretmenlerle tartışmaktan adı kötüye çıktı. Okulda birçok akademik ödül aldı ve Nijerya Üniversitesi’nde tıp okumayı seçti. Ancak kısa bir süre sonra üniversiteyi bıraktı ve yazarlık kariyeri peşinde koşmaya başladı. Amerika’daki Drexel Üniversitesi’nden burs kazandığında 19 yaşındaydı ve hayallerini gerçekleştirmek için Nijerya’dan ayrıldı. Drexel’de iletişim okudu ve lisansını Eastern Connecticut State Üniversitesi’nde iletişim ve siyaset biliminde yüksek onur derecesi alarak, 2001 yılında tamamladı. Ngozi’nin en çok etkilendiği kişilerden biri olan Chinua Achebe’nin Parçalanma (Things Fall Apart) isimli kitabını hassas bir yaş olan 10 yaşındayken okuması, ona kendi gibi insanların da kitaplarda yer alabildiğini fark ettirdi. (Hellstern, 2015)

Bir feminist olarak yazıları kadınların deneyimleri ve onların temsiliyetleri ile ilgiliydi. Chimamanda daha 21 yaşındayken, şiirlerinin derlemesinden oluşan Kararlar (Decisions, 1997) ve kendi etnik grubu Igbo (Nijerya halkına verilen isim) mensubu bir kadının 1960 yılındaki iç savaşta geçen, zalimliklerle dolu deneyimlerinin hikâyesini anlattığı Biara’nın Aşkı İçin (For Love of Biara, 1998) isimli bir oyunu yayımlanmıştı. Ayrıca Nijerya’da etnik kökeni ve farklı insanlar için ne anlama geldiğini araştırdı. 1990’larda Nijerya’daki siyasî karışıklık üzerine kurulu ve 15 yaşındaki Nijeryalı kız Kambili ve ailesinin yaşadıkları üzerinden devam eden ilk romanı Mor Amberçiçeği (Purple Hibiscus, 2003) beğeni topladı. Kitapta anlatıcı, Kambili ve ağabeyinin, liberal teyzeleri ve gelenekçi Igbo büyükbabalarının sağladığı alternatif modellerin çehresinde, babalarının otoriter tutumuna karşı verdikleri tepkileri anlatır. Tema; aile, din, hoşgörü ve siyaseti içerir. İkinci kitabı Yükselen Güneşin Ülkesinde (Half of a Yellow Sun) 2006’da yayımlandı ve bu kitap da ciddi övgüler aldı. Nijerya iç savaşını (Biafran war)  ve öncesini üç farklı karakterin gözünden farklı bakış açılarıyla anlatır; yükselen sınıf, cinsiyet ve ırksal sorunlar. Kitabıyla 2007 yılında kurgu dalında aldığı Orange Broadband Ödülü dahil, pek çok prestijli edebiyat ödülü kazandı[7]. Diğer önemli eserleri; kısa hikaye kitabı Boğazını Saran Şey (The Thing Around Your Neck, 2009), kurgu dalında National Book Critics Circle Ödülü’nü alan Amerikana (Americanah, 2013) ve son kitabı Hepimiz Feminist Olmalıyız (We Should All Be Feminists, 2014). Şimdi zamanının yarısını Nijerya, diğer yarısını Amerika Birleşik Devletleri’nde geçiriyor[8].

NoViolet Bulawayo (1981-)

Zimbabwe’de doğan ve büyüyen Bulawayo, hızla Afrika edebiyatının en akılda kalan isimlerinden biri hâline geldi. 2000 yılında, Zimbabve’den Kalamazoo’ya 18 yaşındayken taşınarak, eğitimine Kalamazoo Valley Devlet Üniversitesi’nde devam etti. İngilizce bölümünde yüksek lisans yapmak için Texas A&M Ticaret Üniversitesi’ne ve aynı zamanda The Southern Methodist Üniversitesi’ne gitti. Ayrıca Cornell Üniversitesi’nde Güzel Sanatlarda Yaratıcı Yazarlık yüksek lisansını bitirdi. 2010 yılında kazandığı Truman Capote Fellowship’in temelini bu eğitim oluşturur[9]. 2013 yılında yayımlanan ilk kitabı Yeni İsimlere İhtiyacımız Var (We Need New Names) oldukça beğenildi. Bu bildungsroman[10], 10 yaşında ve daha sonra bir ergen olarak, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan Darling isimli Zimbabveli bir kızın, yaşamını ve tecrübelerini detaylıca anlatmaktadır. Kitap kurgu dalında LA Times Book Prize Art Seidenbaum ödülünü, The Pen/Hemingway Ödülü’nü, The Etisalat Edebiyat Ödülü’nü, the Barnesand Noble Discover İkincilik Ödülü’nü ve National Book Foundation 35 yaş altı 5 Yetenek Ödülü’nü kazandı[11].

Adı Geçen Yazarların Türkçe’ye Çevrilen Kitapları

Mariama Bâ, Uzun Bir Mektup, Kaknüs Yayınları, çev: Nagihan Haliloğlu.

Buchi Emecheta, Şavi’nin İğfali, Varlık Yayınları, çev. Elif Ersavcı

Chimamanda Ngozi Adichie, Amerikana, Can Yayınları, çev: Zeynep Çiftçi Kanburoğlu

Chinua Achebe, Parçalanma, İthaki Yayınları, çev: Nazan Arıbaş Erbil.

Chinua Achebe, Tanrının Oku, İthaki Yayınları, çev. Nazan Arıbaş Erbil

Chinua Achebe, Artık Huzur Yok, İthaki Yayınları, çev. Nazan Arıbaş Erbil

Chinua Achebe, Ruhum Yeniden Doğacak, Sosyalist Yayınları, çev. Anjel Serveroğlu

Yazının Orijinali İçin

http://www.sahistory.org.za/article/women-african-literature-writing-and-representation

Kaynakça

Biography of ChimamandaNgozi [Online].

Bağlantı: https://www.gradesaver.com/author/chimamanda-ngozi-adichie

Biography: BuchiEmecheta [Online].

Bağlantı: https://literature.britishcouncil.org/writer/buchi-emecheta

Black British WomenWriters [Online].

Bağlantı: https://www.vub.ac.be/TALK/BBWW/index.php?id=15

Bulawayo, N [Online].

Bağlantı: https://novioletbulawayo.com/noviolet/

Bwesigyel, B. ZukoswaWanner’s ‘Maid in SA’ ReviewedbyBryanBwesigyel [Online].

Bağlantı: https://munyori.org/book-reviews/zukiswa-wanners-maid-in-sa-reviewed-by-brian-bwesigye/

Cronwright-Schreiner, S.C. 1924. The Life of OliveSchreiner. London: FisherUnwin.

Chimamanda [Online].

Bağlantı: https://chimamanda.com/about-chimamanda/

Feminism Is FashionableForNigerian Writer ChimamandaNgoziAdichie [Online].

Bağlantı: https://www.npr.org/2014/03/18/291133080/news-maker

Hellstern, M. 20 QuestionswithChimamandaNgoziAdiche [Online].

Bağlantı: https://www.oprah.com/oprahsbookclub/20-Questions-with-Author-Chimamanda-Ngozi-Adichie

Liberty, M. Author , KVCC NoVioletBulawayonamedtoprestigious Man Bookerlonglist [Online].

Bağlantı:https://www.mlive.com/entertainment/kalamazoo/index.ssf/2013/07/author_kvcc_graduate_noviolet.html

MariamaBâ: The First African Feminist Writer [Online].

Bağlantı: https://afrolegends.com/2011/01/10/mariama-ba-the-first-african-feminist-writer/

Matthews, A. ZukiswaWannertells us about her working life [Online].

Bağlantı: https://aerodrome.co.za/worklife-zukiswa-wanner-author/

Mushakanavhu, T. NoVioletBulawayomakestheEtisalat Prize shortlist [Online].

Bağlantı: https://www.thestandard.co.zw/2014/01/26/noviolet-bulawayo-makes-etisalat-prize-shortlist/

Tunca, D. ChimamandaNgoziAdichie: An Introduction [Online].

Bağlantı: https://www.l3.ulg.ac.be/adichie/cnaintro.html

The 2014 WritivismShortStory Prize Judges [Online].

Bağlantı: https://writivism.com/?p=814

Wanner, Z. Boycott South Africa [Online].

Bağlantı: https://zukiswawanner.wordpress.com

ZukiswaWannerBiographicalInfo [Online].

Bağlantı: https://www.kwela.com/authors/5115

ZukiswaWanner [Online].

Bağlantı: https://www.theguardian.com/profile/zukiswa-wanner

Dipnotlar

[1] Wanner, 2015

[2] Maid in SA, 2013

[3]Zukiswa Wanner, 2015

[4]Zukiswa Wanner, 2012

[5]https://www.oliveschreiner.org/ (edn)

[6] Biyografi: Buchi Emecheta, 2015

[7] Tunca, 2014

[8] Chimamanda, 2014

[9] Mushakananhu, 2014

[10] Olgunlaşma ve bireysel gelişmeyi konu alan edebiyat alt türü/Almanca.

[11] Bulawayo, 2015