Siyah Bilinç
Yazı: SAHO (South African History Online) Siteden alınan izinle çevrilmiştir.
Çevirmen: Cemre Yıldırım
Kurtuluş mücadelesi ilk olarak 1967’de saygın bir araç olarak ilan edilmesine rağmen şiir ve edebî anlatım, 1950’ler ve 1960’ların başında yaygınlaşmıştı. 50’li yılların sonunda, protesto edebiyatının çıkışı, 50’lerin Drum Dergisi[1]‘nde yayınlanan daha eğlenceli hikayelerde bir değişim meydana getirdi.
“Boer dehşeti, korkunç çiftlik koşulları, İngilizce konuşan liberalin olağanüstü ikiyüzlülüğü, eğitimli Afrikalıların gözlerinin açılması, Afrika yaşamının fakirliği, suç ve diğer birçok şey” (Ndebele, 44)[2], dahil edildi.
Bu edebiyat, güçsüzlüğün kaynağına odaklanmaksızın güçsüzlüğe odaklandı. Hedef kitlesi baskıcı, Beyaz liberal ya da iktidara yakın herhangi bir gruptu. Bu üslup, ezilenleri ve bastırılanları hedef alan daha sonraki edebiyattan oldukça farklıydı.
1960’larda ve 1970’lerde ortaya çıkan yazınsal ve kültürel anlatım yalnızca baskı durumunun yansıtmakla kalmayıp aynı zamanda analitik karakter tarafından da işaretlendi. Güney Afrika’da Siyahî veya Beyaz-olmayan olmanın içselliğine bakmak kültürel anlatıma hükmetme noktasına vardı. Buna karşılık, herhangi bir yenilgi veya kendine acıma hissi içeren materyal 60’larda kınanmıştı veya yayınlanmamıştı. Anlatıdaki değişim, aynı zamanda popüler türdeki bir değişime de denk geldi.
1967’de Dollar Brand[3]‘in şiirleri Klasik Edebiyat dergisinde yayınlandı. Bu, Siyah Bilinç çağının şiirsel rönesansının başlangıcını işaret etti. 1970’e gelindiğinde, SASO[4] Bülteni aynı zamanda yeni bir Siyahî Güney Afrika imajını yansıtan şiir ve edebî eserler yayımladı. Kültürel hegemonyanın muhtemelen en yüksek olduğu bir noktada, çok sayıda edebî dergi Siyahî sanat sahnesine doğru ilerliyordu: Ophir, New Coin, Donga, Wietie Purple Renoster ve Bolt. Yayınlar, Siyah Bilinç (SB)[5] tarafından sunulan ve tartışmaya teşvik eden konuları yaratıcı bir şekilde ele alma fırsatı verildi: “toplumda siyahî olmanın ne demek olduğu ve dolayısıyla da kimlik, benlik bilinci.” Bu yayınların her birinin yayın kurulları, neredeyse, tamamen Siyahîlerden oluşuyordu. Yayıncılık gruplarının yapısı, Siyah Bilinç felsefesini yansıtıyordu: Kurumsal olarak egemen olan Beyaz Güney Afrika’ya karşı güçlü ve eşit bir karşıtlık olarak ortaya çıktı. Ayrıca, bu yayınların içeriği, dayatılan apartheid[6] baskının (ırkçı baskı) yanı sıra kendi kendine yapılan baskıdan kurtuluşa teşvik etti. SB hareketi, kültürel aktivite becerisinin eğitilmesi ve politik ifadenin daha az kışkırtıcı ve zaman zaman, politik açıdan, daha anlamlı olarak açıkça ifade edilmesi üzerinden tekelleşti.
1972 boyunca, kurtuluş mücadelesinin kültürel yönü, SASO ve SB ile ilgili faaliyetlerde belirgin bir şekilde yer aldı. James Matthews, Oswald Mtshali, Mongane Serote ve Sipho Sepamla, Turfloop Üniversitesi’nde edebiyat okumalarını sundu. 1972’de, Siyahî Halkın Sözleşmesi (SHS)[7], aynı zamanda, SB’nin siyaset odaklı bir çatı örgütü olarak kuruldu hatta aynı yılın Ekim ayında Siyahî Sanat Atölyesi’ni başlattı. Siyahî Sanat Atölyesi, Omar Badsha ve Paul Sibisi’nin de dahil olduğu Güney Afrika’nın her yerinden sanatçıları Durban’da sanatlarını sergilemeye davet etti.
Tiyatro, Siyah Bilinç ideolojisini tanıtmak ve kasabalı izleyicilerin kimliğini harekete geçirmek ve güçlendirmek için özellikle popüler bir araçtı. Tiyatro, ucuz, taşınılabilir, kolayca doğaçlama yapılabilirdi ve sansür kurulundan kaçınmak değiştirilebilirdi ve özellikle bu durum kasabalı Siyahîler tarafından olumlu karşılandı. Mthuli Shezi, Fatima Duke ve Winston Ntshona gibi oyun yazarları, 1970’lerde ve 1980’lerin başlarında kasaba yaşamının ve Siyah Bilinç ideolojisinin temalarını içeren oyunları halka sevdirdi. Bu oyunlar da Siyahî hareketlilik, aşılanan ırkçılığa, ırk hiyerarşisine, sosyoekonomik statülere ve sosyal etkileşim fikrine meydan okudu. Yurt genelindeki öykü anlatılıcığı (intsomi[8], inganekwane[9]), kahramanlık şiiri (izibongo[10], maboko[11]), nutuk, şarkı ve dans gelenekleri, bu oyunlara dahil edilerek; ülke çapında daha fazla izleyiciye ulaşmalarına yardımcı oldu. Şiir gibi, tiyatro da kültürel hegemonyaya ya da emperyalizme tamamen boyun eğmedi. Oyunların ağırlıklı olarak İngilizce yazılmasına veya oynanmasına rağmen çok dillilik, izleyici ve oyuncu arasında özel bir bağlantı sundu. Aynı zamanda, aktörler, izleyicileri sık sık sahneye davet ederek, sahnede gözlemlenen düşüncenin günlük hayatta da belirgin olduğunu ortaya koydu. Bu iki özellik, klasik Avrupa merkezli tiyatrosundan ayrıldı. SB hareketinin tiyatrosu, SB doktrinlerinin ideolojileriyle de örtüştü: Beyaz etkiden ayrılmak, yeni anlatılar yaratmak, Siyahî topluluğu şekillendirmek ve bilinçlendirmek.
Şiir, tiyatronun bir elemanı olarak, yayınlanmış bir kültürel ifade biçiminde de sıklıkla SB tarafından kullanıldı. İzibongo ya da geleneksel Zulu övgü şiirini çağrıştıran Siyah Bilinç şairleri, günümüzdeki baskıyı tartışmak, eleştirmek ve ifade etmek için kültürel geleneklerden yararlandı. Siyah Bilinç ideolojisiyle bilinçlendirilen 1960’ların ve 1970’lerin şiirlerinin yanı sıra diğer kültürel ifade biçimleri de yeni tanımlanmış bir Siyahî kimliğin büyümesi ve Beyaz olmayan itaatin olumsuz söylemine karşı koymak anlamına geldi. Özellikle şiirde, sanatçılar kasaba hayatına olumlu bir şekilde gönderme yaparken, aynı zamanda sömürgecilik öncesi geçmişle bir kültürel devamlılık hissini geri kazanarak kimliklerini savunmaya başladılar.
Bu sürecin bir yönü, İngilizce’yi Beyaz Olmayan Güney Afrikalılar için birleştirici bir özellik olarak uygun hale getirmekti. 1979’da Ingoapele Madingoane’nin destansı Africa, My Beginning[12]‘i İngilizce yazdığında, bu dil halkçı davanın sesi olarak kabul edildi. Madingoane, SB’nin MDSEE (Müzik Drama Sanatları ve Edebiyat Enstitüsü)[13] ile ülke çapındaki oyunlara sıkça katılan oyuncusuydu.
1976’dan sonra, gençlik ve öğrenci hareketleri, sözlü şiiri sistematik olarak faaliyetlerine dahil etmeye başladı. Şiir sendika toplantılarında, siyasî toplantılarda ve dayanışmanın doğrulandığı cenazelerde izibongovari performansların yer almasıyla 1970’lerin sonlarındaki işçi hareketine güçlü bir şekilde bağlanmış oldu. Durban’daki Sendika Toplantıları’nda gerçekleştirilen bir dizi şiir, en sonunda 1986 tarihli Black Mamba Rising[14] kitabında toplandı ve yayınlandı. Yine bu forumlardaki övgü şiirleri, toplumun ve dayanışmanın öz bilincini arttırmak için kullanıldı. Biçimin birleşmesi: izibungoi ve Avrupa merkezli, kültürel emperyalizmi ve sömürüyü reddeden yeni bir yaratıcı tarzın işlenmesi için erken dönem Siyah Bilinç çağrısıyla yankılandı. Siyah Bilinç, apartheid eğitim sisteminin dayattığı kültürel normlardan kopmaya çalıştı ve bu hareket, ezilenlerin bugünkü deneyimlerini manipüle ederek, bunları geçmiş geleneklerle bütünleştirerek ve geleceği yeni kültürel temsil biçimleriyle ve yeniden yazılan bir tarihle birleştirerek yanıt verdi.
Dipnotlar
[1]Drum, siyahi okuyucu kitlesine hitap eden, haberlerini, eğlencelerini ve makalelerini içeren bir Güney Afrika aile dergisidir (çn).
[2] Njabulo Ndebele, https://www.sahistory.org.za/people/njabulo-simakahle-ndebele.
[3] Dollar Brand olarak da bilinen Abdullah Ibrahim ya da Adolph Johannes Brand, Güney Afrikalı piyanist ve besteci.
[4] Güney Afrikalı Öğrenciler Organizasyonu – South African Students’ Organization (SASO) (çn)
[5] İng. BC, metinde Siyahî Bilinç hareketinin Türkçe kısaltılması olan SB kullanılacaktır. (edn)
[6] Güney Afrika cumhuriyetinde 1948 yılından 1990’ların başına kadar yürürlükte olan ve beyaz olmayan ırklar arasında yasal olarak ayıran politika. (çn)
[7] the Black People’s Convention (BPC)
[8] Fabl
[9] Hikaye
[10] Zulu övgü şiirleri
[11] Sözlü Methiye
[12] Afrika, Benim Başlangıcım
[13] MDALI (Music Drama Arts and Literature Institute)
[14] Kara/Siyahi Mamba Yükseliyor
Kaynaklar
Bayer, Jogamaya, (1998). ‘Mafika Gwala’ in Postcolonial African Writers: a Bio-bibliographical Critical Sourcebook, Westport, Conn: Greenwood Press, s. 201-205.
Pityana, N. Barney, Mamphela Ramphele, Malusi Mpumlwana, Lindy Wilson (eds.) (1992).
Bounds of Possibility: The Legacy of Steve Biko and Black Consciousness, Claremont: Zed Books
Chapman, Michael, (1996). ‘Black Consciousness and White Africans: New Black Poetry. Mtshali, Serote, Sepamla, Gwala’ in Southern African Literatures, London: Longman Group Limited, s. 333-337
Chapman, Michael, (2007). ‘Soweto Poetry: Introduction’from Michael Chapman Website, 2007 [online]. Erişim: https://www.michaelchapman.co.za [18 Mart 2012’de erişildi.]
Gwala, Mafika, (1984). ‘Writing as a Cultural Weapon’ in MJ Daymond, JU Jacobs, Margaret
Lenta (ed.), Momentum: On Recent South African Writing, Durban: University of Natal, s. 37-54
Kavanagh, Robert, (1985). Theatre and Cultural Struggle in South Africa, London: Zed Books
Meeson, Andrea, interviewer (2006). “Emerging from the Dark? Interview with Mafika Gwala’ from Chimurenga, 15 Aralık 2006 [online]. Erişim: https://www.chimurenga.co.za/archives/964 [3 Mart 2012’de erişildi]
Mkhathshwa, Smangaliso, (1974). ‘Black Renaissance Convention’ from Steering Committee, Hammanskraal
Mzamane, Mbulelo Vzikhungo, Bauvisile Maaba and Nkosinathi Biko, (2006). ‘The Black Consciousness Movement’ in Bridget Theron (ed.), The Road To Democracy in South Africa Volume 2 (1970-1980), University of South Africa: UNISA Press, s. 98-159
Ndebele, Njabulo S. (1994). ‘The Rediscovery of the Ordinary: Some New Writing in South Africa’ in South African Literature and Culture: Rediscovery of the Ordinary, Manchester: Manchester University Press, s. 41-60
Sitas, Ari, (1990). ‘Traditions of Poetry in Natal’ in Journal of Southern African Studies, Vol 16, No 2, s. 307-325
Editör: Serkan Alpkaya
Yazının Orijinali İçin
https://www.sahistory.org.za/topic/black-consciousness-cultural-expression-and-representation
https://gorgondergisi.com/afrika-kitasina-neden-afrika-kitasi-diyoruz/
Avrupalılar Sömürge Arşivlerini Kaldırarak Kendilerini Nasıl Korudular?
Turkish
English
French
German
Spanish