Orta Çağ’da Aziz Sakallı Kadın

Aziz Sakallı Kadın

Yazar: Siobhan O’Shea

Çevirmen: Aslı Nur Kahraman

Aziz Sakallı Kadın

Wilgefortis adında sakallı bir kadının kültü, bir zamanlar neredeyse Meryem Ana’nınkiyle rekabet etti.

Wilgefortis sık sık uzun bir sakalla ayırt edilen, bazen yediz çocuktan biri olarak, Portekizli bir prenses olarak tasvir edilirdi. Efsanede, sakalı (ve muhtemelen vücut tüyü) bir gecede uzamış.

Ebedi bakirelik yemini eden Wilgefortis, eş adaylarını geri püskürtmek, iğrendirmek adına Tanrı’ya onu çirkinleştirmesi için dua etmiş. Bu sahiden de damadı evlilikten soğutmuş, ama bu babasının onu çarmıha germesine neden olmuş. Canavarların, çirkinlikten muzdarip insanların ve kocalarının kötü davranışlarından teselli arayan kadınların koruyucu azizidir. Yüz kıllarının koruyucusundan bahsetmiyorum bile.

Katolik Ansiklopedisi; onu, “aynı zamanda UNCUMBER[1], KÜMMERNİS[2], KOMINA, COMERA, CUMERANA, HULFE, ONTCOMMENE, ONTCOMMER, DIGNEFORTIS, EUTROPIA[3], REGINFLEDIS, LIVRADE, LIBERATA[4] olarak bilinen efsanevi kadın aziz” olarak tanımlar.

“Deformed Discourse” kitabın yazarı David Williams’a göre; onun resminin bulunduğu şapeller bazen onlarla ilişkilendirilen gizemli yer altı geçitlerine sahip.

Daha Karanlık Efsane

Wilgefortis efsanesinin daha karanlık versiyonunda, Wilgefortis ile evlenmek isteyen kendi babasıdır. Bir Benedikt rahibi, Wilgefortis’i; “babasının onunla evlenmeyi arzuladığı, onu zorlamaya kararlı olduğu ama Tanrı’nın onun duasını duyup kadın halini erkeğe çeviren böylece tüm gece saçı, sakalı uzayan ve bir erkek gibi görünen,” bir bakire olarak tanımlar. 1651 ve 1712’deki yazılarda Wilgefortis hikayesinde bir ensestten bahseder.

Yalnız son zamanlarda, Hirsutizm’i ya psikolojik (travmatik stres) ya da tıbbi (hormonsal dengesizlik) nedenlerle ilişkilendirmeyi öğrendik. Ama geçmişteki efsaneler, genellikle Hirsutizm’i travmaya neden olan tecavüz, ensest veya işkence olaylarıyla bağdaştırdı. Diğer istismara uğramış kadınlar için Wilgefortis’in önemi ne kadar derinlere iniyordu? 1678’de, Augsburg Cizvit Benigius Kybler, onun resminin “neredeyse her kilisede” bulunduğunu söyler.

Hatta Westminster’de VII. Henry şapelinde bir heykeli vardır.

Olağanüstü Sakallar

Orta Çağ’da, Wilgerfortis’inki gibi olağanüstü sakallar kutsal görülüyordu. Sadece kadının bekaretini korumakla kalmıyordu, sakallar onu aynı zamanda daha da (sakallı) İsa gibi gösteriyordu. Wilgefortis bu kadar şanslı olan tek kadın aziz değildi: Avivalı Aziz Paula ve Romalı Aziz Galla da sakallı olarak tasvir ediliyordu. Aziz Agnes görünüşe bakılırsa tüm vücudunu saçla örtbas edebiliyordu; Aziz Mary Magdalene ve Mısırlı Aziz Mary’nin yüne benzeyen vücut kılları olduğu söyleniyordu.

Mısır Kraliçesi Hatşepsut (MÖ 1490-1470 yıllarında hükmetmiştir) sık sık çenesine tutturulmuş törensel bir sakal takar halde resmediliyordu. Ayrıca ona “Onun (Tanrının) Majestesi” denmesi konusunda ısrar ediyordu ve kendisini Güneş Tanrısı Ra’nın “oğlu” olarak tanımlıyordu. Geçmiş zamanlarda, sakal, erkeği ve gücü sembolize ediyordu ve sık sık bazı çift cinsiyetli ve hatta kadın tanrıların tasvirlerine dâhil ediliyordu.

Kurtar Beni

Williams, 19. yüzyılın sonlarında kadınların Wilgefortis’e çocuk ve  “doğurganlığın kaynağı” için dua ettiklerini yazmıştır. “Bunun bir işareti olarak, kurbağa şeklindeki adaklarının resminin altına asılırdı.” Diğer yandan, ihtiyar, kötü, kudretsiz kocalardan kurtulmak için ona yalvarırlardı. Böylece onun Fransızca adı “Debarras” (kurtulma, kurtarıcı), “Debarrase-moi de ca”, yani “Beni ondan kurtar” duasından esinlenmiştir.

1529’da Sir Thomas More İngiliz kadınlarını Wilgefortis’in adını Uncumber (kurtarıcı) olarak değiştirmekle suçluyordu, “Çünkü onları kocalarından kurtarmakta hiçbir zaman başarısız olmayacağını kabullendiler.”

Reformasyon zamanında, 1538’de St. Pauls’da onun fotoğraflarını içerenler de olmak üzere Wilgefortis adına olan tapınaklar yağmalandı. 69’da kilise onun merasimini kaldırmadan önce, 20 Temmuz onun festivaliydi.

Kim bu sakallı kadın?

Wilgefortis hakkında bir teori de, Luccalı Volta Santo’nun Orta Çağ oymacılığının Kuzey Hristiyanların kafasını karıştırmasıdır. Bu oyma; tunik giyen, androjen, çarmıha gerilmiş bir İsa’yı gösterir. “Kim bu sakallı kadın ve neden çarmıha gerilmiş?” diye sormuşlar. Bir şekilde, Wilgefortis efsanesi doğmuş.

Bu efsane kesinlikle unutulmamıştır.

Sakallı Kadın Projesi, paleontolojist Ellen Currano, film yönetmeni ve yapımcısı Lexi Jamieson Marsh arasındaki bir şakayla başlamıştır. Sakalla iş hayatı daha kolay olmaz mıydı? Paleontololoji, büyük kazmalar kullanan ve büyük kayalar taşıyan uzun, kır saçlı veya sakallı adamları ilahlaştırır. Derinlemesine düşününce, şaka gerçeğe döndü. Kadın paleontolojistlerle görüşerek ve tabii ki, vahşi sakallı vahşi doğadaki bilim insanlarının resimlerini alarak ABD ve İngiltere’ye seyahat ettiler. Neil Gaiman ve Terry Pratchett’in Good Omens kitabında Aziz Wilgefortis’ten bahsedilir:

“Efsaneye göre, Beryl, bir pagan olan Prenses Casimir’le isteği dışında nişanlanan genç bir kadındı. Düğün gecelerinde mucizevi bir sakalın ortaya çıkmasını hayal meyal bekleyerek Tanrı’ya araya girmesi için dua etti ve aslında bu olaya karşı çoktan kadınlar için uygun, küçük, fildişi kulplu bir ustura saklamıştı. Bunun yerine Tanrı, Berly’e nefes almak ve yemek yemek için durmaksızın, mantıksızca olsa da aklında her ne varsa sürekli olarak çene çalma yeteneğini verdi.”

Ayrıca, Castle Waiting çizgi romanına bakmalısınız. Çoğunlukla Aziz Wigglefarts’e adanmış bir rahibe manastırında geçiyor. Bütün rahibelerin sakalı var. Ya da sadece tişörtü alın. Aziz Wilgefortis’in Cinsiyet Eşitliği ve Korunma tişörtünü Amazon’dan temin edebilirsiniz. Her nasılsa Wilgefortis ortaya çıktı; onun istenilen ve ihtiyaç duyulan aziz kadın olduğu anlaşıldı.

Eğer bundan keyif aldıysanız, hem Orta Çağ azizi hem de köpek olan Aziz Guinefort’un hikâyesini de beğenebilirsiniz.

Kaynakça

“Beards” – The Paris Review

“The Tale of the Toad and The Female Bearded Saint” – Atlas Obscura

“Deformed Discourse”  by David Williams

“Beard Fetish in Early Modern England: Sex, Gender, and Registers of Value” by Mark Albert Johnston

“The Female Crucifix: Images of St. Wilgefortis Since the Middle Ages” by Ilse E. Friesen

Dipnotlar

[1] Bir şeylerden kaçınan, burada özellikle başkalarının acı çekmesinden kaçınan anlamına gelir.

[2] “encumber” – engellemek, kurtarmak anlamında kullanılmıştır.

[3] Antik Yunan Azizi Eutropius’un dişil formu

[4] İtalyancada “serbest bırakılmış”

Yazının Orijinali için tıklayınız.

Editör: Büşra Erturan