Noel Baba
Yazar: Sivan
Çevirmen: Cemal Özer
Noel Baba Kadın Olduğunda:
Bilmek İsteyeceğiniz Beş Noel Öyküsü
Muhtemelen Noel’in kökünün pagan geleneklerine dayandığı fikrine aşinasınızdır. Belki de Noel’in kış gün dönümünden ya da antik bir Roma bayramından alındığına dair belli belirsiz bir fikre sahipsinizdir. Ancak şu an yılbaşı alışverişi ile meşgulsünüz. Yaklaşan bir tatil seyahatiniz var. Asmak için çoraplarınız ve süslemek için ağacınız var. Noel’in kökenini araştıracak vaktiniz kesinlikle yok.
Gerçek şu ki ben de aynı durumdaydım. Bir keresinde Noel’in pagan seremonilerinden esinlendiğini duymuştum. Bütün bildiğim buydu. Yine de her zaman bu fikir hakkında daha fazla bilgi edinmek istedim. Pagan tarihinde çok fazla kadın bakış açısı (herstory) olduğunu bildiğim için bu bayramın hangi kayıp kadın perspektifleri taşıdığını ortaya çıkarmak istedim. Artık Noel’in ne kadar çok feminen gelenek taşıdığını bilsem de Noel Baba’ya bir daha asla aynı gözle bakamayacağım. Noel Babaya kadın gözünden bakan beş gizli hikâyeyi keşfettikten sonra siz de bakamayacaksınız.
1- Ökseotunun Altında Öpüşmek
Ökseotunun altında öpüşme geleneği, İskandinav tanrıçası Frigg’in oğlu Baldr’in ökseotundan yapılma bir mızrakla öldürülmesine kadar uzanmaktadır. Tanrılar Baldr’i hayata döndürdükleri andan itibaren Frigg, ökseotunun altından geçen insanların öpüşerek kutlamaları gerektiğini söylemiştir. Bugün çok az insan bu geleneği Frigg’e atfederken “kilise bunun, pagan dini ile bağlantılı olduğunu biliyor gibidir çünkü Noel’de kiliseyi süsleyen yeşillikler arasında geleneksel olarak ökseotu yer almaz.”
2- Noel Arifesi ve Noel Günü
Bir zamanlar Noel Arifesi “Anneler Gecesi” olarak biliniyordu; bu festival Anneleri kutlamak için Yule[1] arifesinde düzenlenirdi.
“7. yüzyılda, büyük ölçüde dinsiz olan Sakson İngiltere’de yaşayan bir keşiş olan Bede, Noel’den önceki gecenin Modraniht, Anneler Gecesi olarak bilindiğini kaydetmiştir. En az 6000 yıl öncesine kadar uzanan, antik Avrupa’da Anneler denilen üç tane her şeye kadir tanrıçanın bulunduğuna dair kaynaklar vardır.” Noel’in 25 Aralık’ta kutlanması gerçeği pagan geleneklerinden alınmış olabilir.
Çokça bilinen Saturnalia[2] kutlamalarına ek olarak, kış festivallerinin arasında Yule (Anneler Gecesi’nden sonra doğan çocuğun kutlaması) ve Koliada (Güneş Tanrıçası Koliada’nın kutlaması) vardı. Disir’in (kadın ataların ruhları) şerefine kış ortasında yapılan bir festival olan Dísablót, aile ve arkadaşlar arasında özel bir kutlamaydı, tıpkı bugünün Noel’i gibiydi. Peki bu yaygın kış kutlamalarının Noel’in tarihi ile ne ilgisi olabilir?
“Noel tarihinin kökeni ile ilgili en çok dile getirilen teori, bu tarihin pagan kutlamalarından alınmış olmasıdır… Eğer Noel, pagan bayramı gibi gözükseydi, daha çok pagan hem bayrama hem de doğumunu kutladığı Tanrı’ya açık olurdu.”
3- Noel Ağacı ve Noel İlahileri
Noel ağacı açık ara kış mevsiminin en ikonik sembolüdür. Sevilen ve hep yeşil kalan bu ağaç, Hristiyan evlerinin vazgeçilmezidir ve Hristiyan olmayan sayısız bayram sevenler de Noel ağacını benimsemiştir. Tüm bayram gelenekleri içinde, Hristiyanlık tarihi öncesinde en eski olan ve en çeşitli kökü bulunan unsur Noel ağacı olabilir. Britannica Ansiklopedisi’ne göre, “yaprak dökmeyen ağaçların, çelenklerin ve süslerin kullanımı sonsuz yaşamı simgeleyen antik Mısırlıların, Çinlilerin ve İbrahimoğullarının adetiydi. Ağaca tapınma Avrupalı paganlar arasında yaygındı ve Hristiyanlığa geçişlerinden canlı çıkmayı başardı.” “Noel ağacı” bugün olduğu gibi pagan Roma ve Mısır’da da yaygındı. Roma İmparatorluğu’nda bu ağaç köknardı fakat Mısır’da palmiyeydi. Evinizi çelenklerle ve Noel yeşillikleriyle süslediğinizde şunu düşünün:
“Antik Mısırlılar kış gün dönümlerinde yaşamın ölüme karşı zaferinin simgesi olarak evlerine yeşil palmiye yaprakları getiriyorlardı.”
Palmiyeler İştar’dan İnanna’ya ve Nike’ye/Viktoria’ya kadar tanrıçalar arasında kutsaldı.
Noel ağacının erken Musevilik döneminde de kökleri vardı. Antik İsrail tanrıçası Aşerah’a, oyulmuş ahşap direkler ya da ağaçlar olan “Aşerah direkleri” dikilerek tapınıldı. “Tıpkı ilk Hristiyanların Noel’i Saturnalia ile bağdaştırarak Romalı paganları topladığı gibi Aşerah kültüne ve onun alt gruplarına tapınanlar da ‘Noel Ağaçlarına’ izin veren kilise tarafından toplandı.”
Noel ağacının kadın bakış açısına dayanan pagan kökleri de vardır; Anneler Gecesi’nin zengin topraklarına gömülü kökler.
Viking destanı Kızıl Erik’te (Saga of Erik the Red), Anneler Gecesi’nde gezinen bir kış kâhini yerlileri ziyaret edermiş. Uzun, süslemeli bir asa taşırmış. Ziyafetle ve kış ortasının ruhlarını çağırmak için söylenen sihirli sözlerle karşılanırmış. Tahmin edilebileceği üzere kâhinin asası, ağaç ile sembolize edilmişti. Bu süslemeli “ağaç”, salonunuzda parıldayan yeşil ağacın atası ve kâhine söylenen kutsal şarkılarsa Noel ilahilerinin öncüsüydü.
4- Bacadan Aşağıya ve Doğruca Kalbe
Ateşte kızartılan kestanelerden, Yule kütüğünün yanışından ve bacaya özenle asılan çoraplardan daha Noel işi ne olabilir? Hangi çocuklukta Noel, Noel Baba’nın bacadan indiği eski hikâyeler olmadan tam sayılabilir? Bu gelenekler her ne kadar Hristiyan bayramıyla özdeşleşmişse de şömine, ocak ve onun etrafını sarmış olan Noel geleneklerinin geçmişi kadın bakış açısına dayanmaktadır. Ocak başında kutlama yapma geleneği, isminin anlamı “ocak” (hearth) olan Yunan tanrıça Hestia’dan gelmektedir. Aileler Noel Baba’nın varlığından çok önce tanrıça Hertha’nın hediyelerle bacadan aşağı inmesini beklemişlerdir.
5- Noel Baba’nın Kızağı ve Dünyada Huzur için Bayram Dilekleri
Romalı yazar Tacitus, kış ortasında (Toprak Ana ile eşanlamlı olan) tanrıça Nerthus’un öküzler tarafından çekilen “yük vagonu benzeri” kızağı sürdüğünden bahsetmiştir. Gittiği her yere bayram neşesi ve huzur saçarmış. “Uğrayarak onurlandırdığı her yerde neşeli bayramlar olurmuş.” Bayram neşesi getirmesinin yanı sıra Nerthus nereye giderse gitsin “kimse savaşmamış ve eline silah almamıştır”.
“Nihayetinde Nerthus’un yerini iki tanrıça aldı: Frey ve Freyja. Kış ortasında Freyja Batı Avrupa’nın her yerindeki ayinlerde Noel Anne şekline büründü, yük arabasıyla kırsal bölgelerde gezdi ancak onun arabası öküzler tarafından değil kediler tarafından çekiliyordu. Sonraları varlığı, onun ruhunu barındıran bilge kadınlarca temsil edildi.”
Nerthus’un yük vagonu benzeri kızağının izleri Noel Baba’nın kızağında bulunmaktadır. Tabii ki öküz (ya da kediler!) ren geyiklerine dönüştü ve kızak şu an uçuyor ama Toprak Ana, Noel’in ana figürü olduğundan beri bir şey bin yıl değişmeden kaldı: Noel Baba’nın nereye giderse gitsin dünyaya bayram kutlamalarını ve huzuru (en azından dileklerini) getirmesi.
Noel Aynı Zamanda Bir Kadın Hikâyesidir
Binlerce yıldır bayram mevsimi, kadınları kutlama zamanıydı. Bu zengin kadın perspektifini öğrenerek, günümüz Noel’inin çelenklerinde ve ağaç dallarında bulabileceğimiz kadar yaygın olan kadın gücüne hürmetlerimizi sunuyoruz.
Ağaçlarınızın kökleri nerede yetişmiş olursa olsun huzurlu ve mutlu bayramlar dileriz.
Dipnotlar
[1] Yule, Hristiyanlık öncesi Avrupa’da kutlanan pagan yeni yılıdır. Bu kutlamalar Hristiyanlık’ın yaygınlaşmasından sonra Noel ile birleştirilmiş ve bu şekilde gelenekselleşmiştir. (e.n)
[2] Satürn Tanrısı onuruna Roma İmparatorluğu’nda düzenlenen yeni yıl festivalidir. (ç.n.)
Kaynakça
Hopley, Claire. “Tenbury Wells’ Mistletoe Festival: the magical fruit from thin air.” British Heritage, Nov, 2010, Vol.31, p.46.
Bates, Brian. “Santa Claus’s better half; Mother Christmas.” Sunday Times. London, England, Dec 18, 1994, p.7.
Hubbs, Joanna. Mother Russia: The Feminine Myth in Russian Culture. First Midland Book Edition 1993, pp. 64-65.
DuBois, Thomas A. “Nordic Religions in the Viking Age.” Anistoriton Journal, vol. 11. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999.
Turville-Petre, Gabriel. Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, London: Weidenfeld, 1964, p. 221.
McGowan, Andrew. “How December 25 Became Christmas.” Biblical Archaeology. August 2014. Web. 15 December 2014.
Hislop, Alexander. The Two Babylonians. Loizeaux Brothers, Inc.; 2nd edition (1959), p. 97.
Marsh, Carole. The Story of the Christmas Tree. Gallopade International, 2003.
Nevling Porter, Barbara. “Sacred Trees, Date Palms, and the Royal Persona of Ashurnasirpal II.” Journal of Near Eastern Studies, Vol. 52, No. 2 (Apr., 1993), pp. 129-139. Web. 23 Dec. 2014.
Miller, Naomi F. “Symbols of Fertility and Abundance in the Royal Cemetery at Ur, Iraq.” American Journal of Archaeology, Vol. 117, No. 1 (January 2013), pp. 127-133. Web. 23 Dec. 2014.
Tarbell, F.B. “The Palm of Victory.” Classical Philology, Vol. 3, No. 3 (July 1908), pp. 264-272. Web. 23 Dec. 2014.
Clement Miles. Christmas Customs and Traditions: Their History and Significance, New York: Dover Publications, 1976, pp. 178, 263-271.
Bates, Brian. “Santa Claus’s better half; Mother Christmas.” Sunday Times. London, England, Dec 18, 1994, p.7.
Kajava, Mika. “Hestia Hearth, Goddess, and Cult.” Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 102, 2004. Web. 23. Dec. 2014.
De Witt Van Amburgh, Fred. By the Side of the Road. Silent Partner Company, 1925, p. 19.
Bates, Brian. “Santa Claus’s better half; Mother Christmas.” Sunday Times. London, England, Dec 18, 1994, p.7.
Redaktör: Esra Koca
Editör: Cemre Yıldırım
Görev Alan Yayın Kurulu: Arman Tekin, Martı Esin Şemin, Utku Baran Ertan
Yazının orijinali için:
Noel Baba Noel Baba Noel Baba Noel Baba
Turkish
English
French
German
Spanish