Jacques Lacan
Yazar: Matthew Sharpe
Çevirmen: Tuğçe Yılmazer
Jacques Lacan – Hayatı ve Eserleri
Beşeri bilimler söz konusu olduğunda, Jacques Lacan (1901-1981) gibi kendinden sonraki düşünsel yaşam üzerinde geniş bir etki bırakan 20. yüzyıl düşünürünün pek az olduğu söylenebilir. Lacan, “Freud’a dönüş” (Freud’un anlamına dönüş) olarak adlandırılan psikanalitik yaklaşımın geleneksel yönünü uluslararası boyutta derinlemesine değiştirmiştir. Onun 1950’li yıllarda verdiği seminerler, hem 1960 ve 70’lerde Fransızca yazılara hem de İngilizce konuşulan ülkelerde bugün “post-yapısalcılık” olarak adlandırılan felsefi düşünce akımına yön veren ortamlardan biriydi.
Lacan’ın çalışmaları, Fransa’da ve Fransa’nın dışında estetik, edebiyat eleştirisi ve film teorisi alanlarında son derece önemli hâle gelmiştir. Lacan’ın kuramı ayrıca, Louis Pierre Althusser’nin (ve son zamanlarda Ernesto Laclau, Jannis Stavrokakis ve Slavoj Zizek’in) çalışmaları aracılığıyla siyaset teorisi ve özellikle de ideoloji ile kurumsal yeniden üretim incelemeleri üzerinde iz bırakmıştır.
Bu makale, Lacan’ın kuramsal çalışmasının önemini ve felsefi mirasının ana hatlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Lacan’ın tanıtılmasından sonra ağırlıklı olarak onun felsefi antropoloji, dil felsefesi, psikanaliz ve ahlak felsefesi üzerine geliştirdiği kuramlara odaklanılacaktır.
İçindekiler
- Biyografi ve Genel Giriş
a) Biyografi
b) Düşünsel Biyografi
c) Kuramsal Proje - Lacan’ın Felsefi Antropolojisi
a) Ayna Evresi
b) Arzu Ötekinin Arzusudur
c) Oedipus Kompleksi, Kastrasyon, Babanın Adı ve Büyük Öteki
d) Yasa ve Simgesel Kimlik
e) Özet
f) Lacan’ın Tanısal Kategorileri - Lacan’ın Dil Felsefesi
a) Dil ve Yasa
b) Yorumlama Olarak Psikanaliz
c) “Konuşma Tedavisi”nin İyileştirici Etkisi - Lacancı Psikanaliz ve Ahlak Felsefesi
a) Ana Gösterenler ve İnancın Merkezden Uzak Doğası
b) Lacan’ın Fantezi Anlayışı
c) Lacancı Konular ve Ahlak - Kaynaklar ve Ek Okumalar
1. Biyografi ve Genel Giriş
a) Biyografi
Jacques Marie Émile Lacan, 13 Nisan 1901’de Paris’te katı Katolik geleneğine bağlı bir ailede dünyaya geldi ve Cizvit[1] okulunda eğitim aldı. Bakaloryasını[2] tamamladıktan sonra tıp ve ardından da psikiyatri eğitimi almaya başladı. 1927’de klinik çalışmalarına başlayan Lacan, ünlü psikiyatrist Gaetan Gatian de Clerambault ve daha niceleri ile tanışma fırsatı bulduğu kurumlarda çalıştı. Paranoid psikoz (paranoya) üzerine yazdığı doktora tezi 1932 yılında kabul edildi. 1934’te Paris Psikanaliz Derneği’nin (La Société Psychoanalytique de Paris, SPP) üyesi oldu ve II. Dünya Savaşı patlak verene kadar tezi ile ilgili incelemeler yaptı. Lacan, Fransa’nın Nazi tarafından işgali boyunca, “insanlığın düşmanları” olarak adlandırdığı bu kişileri protesto etmek amacıyla tüm resmî mesleki faaliyetlerini durdurdu. Savaşın ardından yeniden SPP’ye katılan Lacan, savaş sonrası dönemde uluslararası psikanaliz camiasında tanınmış ve tartışılan bir figür hâline gelmişti. Ancak 1962 yılında mesleğe ve psikanalizin uygulamasına dair alışılmışın dışındaki görüşleri sebebiyle Uluslararası Psikanaliz Derneği’nden men edildi. Ancak bu aforoz, Lacan’ın bir kuramcı ve uygulayıcı olarak kariyerini sona erdirmedi. Lacan 1963 yılında, “Lacancı” kurallara göre psikanaliz yapmaya ve analist yetiştirmeye yönelik bir okul olan École freudienne de Paris’i (EFP-Paris Freud Okulu) kurdu. 1980’de EFP’yi tek başına lağvetti; ardından: “Lacancı olmanız size kalmış; ben Freudyenim.” diyerek École de la Cause freudienne isimli okulu (ECF-Freudyen Görüş Okulu) kurdu. Lacan, 9 Eylül 1981’de Paris’te hayatını kaybetti.
b) Düşünsel Biyografi
Lacan’ın ilk önemli kuramsal yayını “Özne-Ben’in İşlevinin Oluşturucusu Olarak Ayna Evresi” (On the Mirror Stage as Formative of the I) isimli yazısı idi. Bu yazı ilk olarak 1936’da ortaya çıktı. Yayımlanmasının ardından Lacan uzun bir süre çok az yazı yayımladı. Bununla birlikte, 1949 yılında bu yayın daha geniş çevrelere yeniden sunuldu. 1953’te Roma’da SPP’ye yaptığı The Function and Field of Speech in Psychoanalysis (Psikanalizde Konuşmanın İşlevi ve Alanı) konulu sunumun elde ettiği başarının ardından, Lacan ölümüne dek (farklı kurumsal yapılarda da olsa) yıllık olarak vermeye devam ettiği seminer serilerinin ilkini başlattı. Bu oturumda, ismiyle bağdaştırılmış görüşlerini geliştirip sürekli revize etti. Lacan’ın yayımlama konusundaki kararsızlığı herkesçe bilinmesine rağmen, seminerleri takipçileri tarafından yazıya döküldü ve birçoğu da İngilizceye çevrildi. Lacan, en önemli makalelerinden oluşan bir seçkiyi 1966 yılında Écrits (Yazılar) isimli derlemede yayımladı. Bu metnin kısaltılmış versiyonu İngilizce baskı olarak bulunmaktadır (bkz. Kaynaklar ve Ek Okumalar).
c) Kuramsal Proje
Lacan’ın en azından 1953’ten beri belli olan kuramsal gayesi, kendi ifadesiyle “Freudyen alan”ı yeniden biçimlendirmekti. Onun yazılar, konuşmalar ve seminerlerden oluşan büyük çaptaki külliyatı, Freud’un kuramsal yazılarının birbiriyle bağlantılı dört amacını birleştirme ve yeniden konumlandırma girişimi olarak okunabilir:
- iyileştirici bir yöntem olarak psikanalitik uygulama kuramı;
- akıl hastalığının bulgusal tanısını şekillendirmek için
- temel sağlayabilecek dizgesel bir metapsikolojinin oluşturulması ve
- “uygarlaşmış” insan ruhunun gelişiminin kaydının oluşturulması.
Bununla birlikte, Lacan bu projeye özellikle yapısalcı dilbilimden, Claude Levi-Strauss’un yapısal antropolojisinden, topoloji ve oyun teorisinden yararlanarak insan bilimlerindeki son gelişmelerden önemli ölçüde bilgi aktarmıştır. Dahası, Jacques Derrida’nın belirttiği gibi, Lacan’ın çalışmaları modern felsefe ile (başta Descartes, Kant, Hegel, Heidegger ve Sartre olmak üzere) kurduğu sıkı bağlar ile nitelendirilmektedir. Bu özelliği ile Lacan, -1933-1939 yılları arasında Paris’te Hegel üzerine verdiği seminerlere katılan Andre Kojeve’in özellikle dile getirdiği gibi- diğer psikanalistler arasında benzersiz bir konuma sahiptir.
Dipnotlar
[1]Cizvit (fr. Jésuite, lt. Societas Jesu, S.J., in. Society of Jesus), İsa Derneği olarak da bilinen Katolik örgüt üyelerine verilen isimdir. Reform ve Protestanlık karşıtıdırlar. Misyonerlik ve eğitim kurumları açarak faaliyetlerde bulunurlar.
[2]Baccalauréat (fr.) – (Fransa’da) üniversitelere girebilmek için lise öğreniminden sonra verilen olgunluk sınavı (TDK Sözlükleri).
Ek Okuma
Jean-Pierre Clero, Lacan Sözlüğü, (çev. Özge Soysal), Say Yayınları, İstanbul.
Kolektif, Lacan Seçkisi, Monokl Yayınları, İstanbul.
Redaktör: Melis Fettahoğlu-Hallier
Editör: Cemre Yıldırım
Görev Alan Yayın Kurulu: Arman Tekin, Martı Esin Şemin, Utku Baran Ertan
Bu yazı Internet Encylopedia of Philosophy (IEP)’nin izni alınarak Türkçeye çevrilmiştir.
Yazının orijinal linki için:
Turkish
English
French
German
Spanish