Apollonialı Diyojen

Apollonialı Diyojen

Bu metin, Sokrates Öncesi Yunan Filozofları (Presokratikler) yazısının bir bölümüdür. Metnin diğer bölümlerini inceleyebilmek için tıklayınız: Sokrates Öncesi Yunan Filozofları 

Çevirmen: Emircan Saç

Apollonialı Diyojen

Diyojen’in hayatı bilim insanları tarafından bilinmemektedir. 5. yy ortaları veya sonlarına doğru yaşamış olabilir (McKirahan 346). Bizim bildiğimiz tarafı ise, Diyojen’in maddesel teklik (monoizm) anlayışına sahip olması ve bu anlayışı yeniden gündeme getirdiğidir. Anaksimenes gibi Diyojen de temel element olarak havayı koymuştur. Fakat Anaksimenes hakkında elimizde olan kayıt ve tamamlanmamış parçaların aksine, Diyojen neden ortak ve temel element olması gerektiği konusunu açıklamıştır. “Benim görüşüm, genel olarak, var olan her şey, aynı şey olmakla beraber aynı şey tarafından değiştiriliyor”(F2). Metindeki Diyojen’in girizgâhının ifade ettiği üzere, Diyojen bu başlangıç bölümünü –biraz önce alıntılanan kısmın direkt olarak giriş kısmından sonra geldiğini varsayarsak– tartışılmaz olarak görmektedir (F1). Eğer evrendeki her şey birbirinden farklı olsaydı, hiçbir yapıları ortak olmasaydı, doğada hiçbir şey birbiriyle karışmaya elverişli olmazdı. Örneğin yeryüzünden çıkan -filizlenen- hiçbir bitki olamazdı. Bu yüzden görünen farklılık sadece aynı şeyin farklı bir türüdür. Tüm evren bir varlığın daimi değişimidir.

Peki neden ortak ve temel madde hava olmalı? Hayvanlar ve insanoğlu nefes olmadan, hava olmadan yaşayamaz; bu da onu hayatın temel maddesi yapar. Geleneksel yoruma göre, Diyojen ruhların ya da hayvanların hayatının havadan meydana geldiğini düşünür. Nefes alma sonlandığında hayat (ruh) bedeni terk eder (F6). Ruh, hayat ve hava bu bağlamın içinde aynı şeyler olarak kabul görüyor (F10). Bunun yanında, hava zekâdan da sorumludur (F5). Eğer bir insan nefes almayı bırakırsa, o artık zekâsını da kaybetmiştir. Zekâda olduğu gibi hava her şeye yön verir ve kontrol eder. Böylece hava “tanrı gibi her yere erişen, her yeri düzenleyen ve her yerde bulunan” gibidir (F5). Her şey havanın içinde yer almasına rağmen, hiçbir şey havanın içinde tam olarak aynı şekilde yer almaz, “ama havanın kendisi ve zekâ birçok forma sahiptir” (F5). Bazen hava “daha sıcak veya daha soğuktur, daha kuru veya daha nemlidir, daha hareketsiz veya daha hareketlidir ve sayısız niteliğin ve rengin farklılıkları da (differentiation) dâhil olmak üzere diğer pek çok farklılık havanın içinde mevcuttur” (F5). Havadaki farklılıklar çok açık, kolay algılanandan, zorlukla hayal edilebilecek, güç algılanana kadar giden bir skalaya sahiptir.

Diyojen, iki farklı şey (two differentiated things) aynı şey haline gelmeden tıpatıp birbirinin aynısı olamaz demektedir. “Birbirinden farklı olan şeylerin hiçbiri, aynılaşmadan birbirlerine tıpatıp benzer şeyler olamazlar” (F5). Diğer bir deyişle hiçbir iki şey, birbirinin aynısı ve eş zamanlı olarak birbirinden farklı olamaz. Eğer iki ya da daha fazla şey birbirlerinin aynısı ise o zaman birbirlerinden farklı değillerdir, aynı şeylerdir ve onları birbirlerinden ayırt etmemiz mümkün değildir. Evrende varlıklar arasında birçok farklılık vardır; fakat temel tabiatları aynıdır. Bu da varlıklar arasında çeşitli derecelerde değişen hayata ve zekâya olanak verir. Böylece Diyojen’i zekâyı sadece insanlara layık gören geleneksel ve öngörüsüz diğer dünya görüşlerinden ayırabiliriz. Canlılar zekâya sahip olabilir fakat bunun derecesi farklıdır. Hava, evrenin sonsuz varlığına, bütün varlıkların farklılığına ve zekâsına olanak verir.