İdrar Vergisi
Para Kokmaz: Antik Roma’da İdrar Vergisi
Yazar: Bryan Hill
Çevirmen: Emircan Saç
Antik Çağ‘da Romalılardan günümüz toplumuna birçok gelenek aktarılmıştır fakat Romalılar idrar konusunda şüphesiz daha farklı bir bakış açısına sahipti. İdrarın bugüne nazaran çok daha yararlı olduğu düşünülüyordu. Öyle ki Romalılar, idrarı temizlik maddesi olarak giysilerini yıkarken, dişlerini fırçalarken hatta deri tabaklarken kullanmışlardır. Eski çamaşırhaneler bile insanların idrarlarını toplamak maksadıyla halka açık yerlerde ihtiyaçlarını gidermelerine yönelik devasa büyüklüklerde kil çömlekleri kullanıyorlardı. Nihayetinde, o kadar çok idrar kullanıldı ve toplandı ki, Roma imparatoru tarafından idrara vergi konuldu. “Para kokmaz” anlamına gelen “Pecunia non olet” sözü, 1. yüzyılda imparator Nero ve Vespasian’ın idrar vergisi getirmesi sonucunda ortaya çıkan ünlü bir deyiştir.
Antik Roma’da İdrarın Kullanımı
Bugün biz tereddüt etmeden idrarımızın üzerine su ile sifonu çekerken veya uzaklaştırırken, antik zamanlarda idrar değerli bir mal olarak itibar görüyordu. İdrar, potasyum ve fosfor gibi çok çeşitli mineraller ve kimyasallar içermektedir. Romalılar idrarın dişlerini beyazlaştırdığını ve çürüklerden koruduğuna inanıyorlardı. Bu yüzden idrarı ağız gargarası ve ponza taşı ile karıştırarak diş macunu yapmakta kullanmışlardı. Öyle ki, idrar 1700’lere kadar diş macunu ve ağız gargarasında kullanılması yönünden çok etkiliydi.
Romalılara göre, en iyi ve bu yüzden piyasadaki en pahalı idrar Portekiz’den geliyordu. Bu idrar iddialarına göre dünyanın en güçlüsüydü ve bu nedenle dişleri beyazlaştırmak için tercih ediliyordu. Bugün çoğu insan idrar bazlı bir diş macununu reddetse bile idrar gerçekten işe yaramıştı! Çünkü idrar bugün birçok temizlik malzemesinde bulunan amonyak maddesini içermektedir. Eğer idrarı açık bir kabın içinde bırakırsanız, bozulmaya ve ardından hava ile temas etmesinden ötürü amonyak üretmeye başlar. Roma döneminde de idrar çamaşırlar için kullanılmıştı. Amonyak özü sayesinde idrar, Roma imparatorluğu süresince gelişen tekstil sektöründe de önemliydi. Aslına bakılırsa idrar, sık sık yünleri ve çamaşırları beyazlatmak ve derileri tabaklamak amacıyla kullanılmaktaydı.
“Vectigal Urinae” : İdrar Toplayıcıları İçin Vergi
MS 1. yüzyılda, Roma imparatoru Nero, Latince “idrar vergisi” anlamına gelen ve “vectigal urinae” olarak bilinen yeni bir vergilendirme hayata geçirdi. Bu vergi, işlevsel olarak kamusal alandan toplanan idrarları vergilendirmekteydi çünkü alt sınıflar ihtiyaçlarını lağımlara boşaltmak suretiyle küçük çömlekler yoluyla giderirlerdi. Bunun yanında zengin sınıfların gittikleri halka açık tuvaletlerden de idrar toplanmaktaydı. İdrar alan kişi bunların karşılığında vergi öder, sonrasında lağımdan idrarlar toplanır ve bir dizi kimyasal işlemden geçerek değerli bir hammaddeye geri dönüştürülürdü.
Nihai olarak bu vergi yürürlükten kalksa da MS 70 yılı civarında imparator Vespasian (Roma’nın MS 69-79 tarihlerindeki hükümdarı) ile birlikte yeniden uygulamaya koyuldu. Vespasian, imparator olduğu zaman, Roma neredeyse kendini tamamen yok edecek bir iç savaştan yeni çıkmıştı. Bu da yetmezmiş gibi, Roma’nın hazinesinde tek bir gümüşlük bile kalmamıştı. Parayı sevmesi ve amansız vergilendirmesiyle bilinen (Roma İmparatorluğunun borçlarını bitiren hatta arkasından gelenlere bundan fazlasını bırakan) Vespasian, imparatorluğu onarma ve yenileme görevine atılmıştı. Bu yüzden maddi kaynak üretmek için de birçok vergilendirme düzenlemesi oluşturmuştu ki, bunlardan biri de Roma’nın lağım sistemlerinden (Cloaca Maxima) halkın idrarlarının toplanması için uyguladığı vergiydi. Hatta tarihte halka açık ilk tuvalet MS 74 yılında Vespasian tarafından yaptırılmıştı.
Pecunia non olet: Para Kokmaz
Bu idrar vergisinin koyulmasından hemen sonra, Romalılar bu tuvaletleri “Vespasianlar” ile anmaya başlamıştır. Bu idrar vergisi, gelecekte imparator olacak Vespasian’nın oğlu Titus tarafından iğrenç bir politika olarak görülmekteydi. Roma tarihçileri Dio Cassius ve Suetonius, Vespasian’ın halk tarafından pek sevilmeyen idrar vergisini kendi tarih kitaplarında işlerken şu diyaloğa yer vermişlerdir: Titus idrar vergisi hakkında babasına serzenişte bulunurken, babası bir altın sikke çıkartarak “Pecunia non olet” (Para kokmaz) deyişini söylemiştir. Bu hareketin arkasındaki anlam tabii ki geldiği yere bakılmaksızın paranın değerli olduğunu göstermesidir. Bu deyiş Vespasian tarafından söylenmiş en ünlü deyişlerden biridir ve hala bugün şüpheli, haksız veya illegal yollarla elde edilen paranın nasıl elde edildiğini önemsizleştirmek için kullanılmaktadır. Almanya’daki bazı insanlar bu söyleyişin çıkış hikâyesini o kadar sevmişlerdir ki aynı isimde bir aile masa oyunu bile yapmışlardır.
Günümüz Vespasianları (Tuvaletleri)
Titus, alınan bu verginin değersiz olduğuna inandığı kadar, aslında uzun vadede Roma’ya yarar sağlayacağına inanmış olabilir. Belki de bunun en iyi kanıtı, onun en ünlü anıtıdır. Bazı idrar vergileri Vespasian’ın 10 yıllık iktidarı süresince inşa edilmiş Roma Kolezyumuna (amfitiyatrosuna) katkı sağlamıştır.
Kolezyuma bağlı olmaksızın, Vespasian’nın modern mimariye katkısı başka yönlerden de önemlidir. Fransızca konuşulan dünyada halka açık olan ücretli tuvaletler “Vespasianlar” olarak bilinmektedir. Bu tuvaletler her ne kadar Amerikalıların birçoğu için özellikle gençler için alışılmamış olsa da, tuvalet ihtiyacını gidermek amacıyla ücret ödeme fikri Avrupa şehirleri arasında, özellikle de Paris’te yaygındır. Her ne kadar modern zamanlarda yaygın olmasa da Vespasian’nın ismi Fransa (vespasiennes), İtalya(vespasiani) ve Romanya’da (vespasiene) hala halka açık tuvaletlerle birlikte kullanılmaktadır. İlginçtir ki, 1930 yılında Montreal’de (Kanada) bile Vespasiyan yapısı görülmektedir (Üstteki görsel). Geçmişte Antik Roma’da olduğu gibi birçok halk tuvaletlerinde, insanlar idrar ile yaşamlarını idame ettirmişlerdir. Vespasian’ın vergisi halk tarafından özellikle, idrar toplayıcıları, tekstilciler ve tabakçılar arasında sevilmezken, vergilerden elde edilen gelir Roma İmparatorluğu’nun ve onun sağladığı kamu servislerinin sürekliliğini sağlamaya yardım etmiştir.
Kaynakça
Scribe, The. “Ancient History Blog.” Ancient History Blog RSS. June 4, 2007. http://ancientstandard.com/2007/06/04/at-least-you-don’t-pay-urine-tax…-1st-c-ad/
“Lock, Stock, and History, Emperor Vespasian and the Urine Tax, When…” Peashooter85. http://www.peashooter85.com/post/51354476985/emperor-vespasian-and-the-urine-tax-when
Morcone, Campania. “Vespian’s Legacy.” Italian Notebook. http://www.italiannotebook.com/art-archaeology/vespasian-urinals/
Redaksiyon: Arman Tekin
Editör: Serkan Alpkaya
Yazının Orijinali İçin
Turkish
English
French
German
Spanish