Çevirmen: Selin Çergel
Ur Kraliyet Oyunu (Diğer adıyla Yirmi Kare Oyunu), Antik Mezopotamya’ya dayanan bir masa oyunudur. İki kişiyle oynanan bu oyun bilinen en eski masa oyunlarından biri olup Antik dönemde oldukça popülerdi. Akdeniz ve Orta Doğu medeniyetlerinde oyunun farklı versiyonlarının olması bunu kanıtlar niteliktedir. Arkeolojik açıdan 100’den fazla örneği bulunan bu oyunun en iyi örnekleri, oyuna adını veren Ur Kral mezarlarında ele geçmiştir.
Oyun İlk Nerede Bulundu?
İngiliz arkeolog Sir Charles Leonard Woolley, 1922 ve 1934 yılları arasında Ur Kraliyet Mezarlığında kazı çalışmaları yürüttü. Kazılarda, aralarında Birinci Ur Hanedanı’na (yaklaşık MÖ 2600 civarı) tarihlendirilen bir dizi masa oyunu da dâhil olmak üzere büyük öneme sahip birçok buluntu gün yüzüne çıkarıldı. Bulunan oyun tahtalarından ikisi Woolley’in “Ur: İlk Aşamalar” (Ur: The First Phases) kitabında resim formatında yeniden üretildi. Woolley, oyun tahtalarını, bulunduğu yerden dolayı “Ur Kraliyet Oyunu” (Royal Game of Ur) olarak isimlendirdi.
Oyunun Karakteristik Özellikleri Nelerdi?
Woolley tarafından bulunan oyun tahtaları çeşitli malzemelerden yapılmıştı. En ikonik olanı ise ahşaptan yapılmış basit bir oyun tahtasıydı. İsminden de anlaşılacağı üzere oyun tahtasının yüzünde 20 kakma kare bulunmaktadır. 4×3’lük bir alan, 2×3’lük bir alan ve iki alan arasında köprü görevi gören 2×1 olmak üzere bu kareler üç bölgeye ayrılmaktadır. Oyun tahtasının arkası ise üçgen deniz kabuğundan üç sıra dekoratif işlemelerle süslenmiştir. Oyun tahtasının kenarları bir kısmı göz bir kısmı da muhtemelen rozet şeklinde oyulmuş küçük plakalardan ve şeritlerden oluşmaktadır. Bu oyun tahtası şu an British Müzesi’nde sergilenmektedir.
Oyunun Kuralları Neydi?
Ur Kraliyet Oyunu’nun aslında nasıl oynandığı net olarak belli olmadığı için birçok oyun kuralı yeniden oluşturulmuştur. Woolley’in Ur’da yaptığı kazıların öncesinde 1880 yılında Irak’ta çivi yazısı bir tablet bulunmuştu (yakın zamanda yeni bir tablet daha keşfedildi). MÖ 176-177 yılında Babilli kâtip Itti-Marduk-balatu tarafından yazılmış olan bu tablet, oyunla ilgili faydalı bilgiler içermektedir. Tablet piyonlardan ve zarlardan birinin ismini ve aynı zamanda zar atışlarıyla ilgili bazı bilgiler vermektedir: İki oyuncunun da beş farklı piyonu vardı (British Müzesindeki oyun tahtasında oyuncu başına yedi piyon düşmektedir) ve oyunun başlangıcında piyonların yerleştirilmesi için özel bir atış gerekiyordu. Oyun tahtasındaki beş karede rozetler bulunuyordu. Itti-Marduk-balatu’nun tabletine göre bu kareler şanslı olarak görülüyor ve bu karelerde piyonu bulunan oyuncular avantaj sahibi oluyorlardı.
Yol Belirsizliğini Koruyor
Ne yazık ki tablet, piyonların gitmesi gereken yol hakkında bilgi vermemektedir. Oyun tarihçileri kendi oyun hareket yollarını önererek bu problemi çözmeye çalışmaktadırlar. Bu patikalardan hangisinin kullanıldığına dair hâlihazırda bir ipucu yoktur. Şayet tercih edilmişse de bu oyun patikalarından biri muhtemelen Antik Mezopotamya’daki oyuncular tarafından kullanılmıştır.
Popüler Ama Sıkıcı Mıydı?
Itti-Marduk-balatu’nun tableti hakkında bilim insanlarının gözlemlerinden biri de bahsedilen kuralların oyunu sıkıcı kılması ve oyuncular için yeterince zorlayıcı olmamasıydı. Öyle bile olsa arkeolojik kanıtlar oyunun sadece Mezopotamya’da değil aynı zamanda çevre bölgelerde de popüler olduğunu göstermektedir. Örneğin Mısır’da Aseb adı verilen bir oyunun tahtası keşfedilirken, Antik dönem Pers kazıları olan Ciruft ve Shahr-i Sokhta’da Ur Kraliyet Oyunu’na benzeyen oyun tahtaları ortaya çıkarılmıştır. Mezopotamya’da bulunan benzeri gibi Aseb oyun tahtasında da 20 kare bulunur ancak bu tahtaların bezemesi daha azdır. Bundan dolayı iki oyun tahtasında oynanan oyunun birbirlerinden farklı kurallara sahip olduğu düşünülmektedir.
Ur Geleceği Tahmin Etmek İçin Mi Kullanılıyordu?
En nihayetinde masa oyunları günümüz insanı için bir eğlence biçimi olsa da Ur Kraliyet Oyunu’nun oyuncuları için bu durum daha farklıydı. Oyuncuların bu oyunu aynı zamanda geleceklerini tahmin etmek için oynadıkları ve oyundaki hamlelerin, tanrılardan veya doğaüstü varlıklardan gelen birtakım mesajlar olduğu düşünülmektedir.
Kaynakça
Brouwers, J., 2017. Royal Game of Ur. [Online] Available at: https://www.ancientworldmagazine.com/articles/royal-game-ur/
Eli, 2017. Royal Game of Ur – Game of 20 Squares. [Online] Available at: http://www.ancientgames.org/royal-game-ur-game-20-squares/
Masters Traditional Games, 2018. The Rules of the Royal Game of Ur. [Online] Available at: https://www.mastersofgames.com/rules/royal-ur-rules.htm
Soubeyrand, C., 2018. The Royal Game of Ur. [Online] Available at: http://www.gamecabinet.com/history/Ur.html
The British Museum, 2018. The Royal Game of Ur. [Online] Available at: https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=8817&partId=1
www.oldest.org, 2018. 8 Oldest Board Games in the World. [Online]
Available at: http://www.oldest.org/entertainment/board-games/
Yazının orijinali için:
https://www.ancient-origins.net/artifacts-other-artifacts/royal-game-ur-0011202
Redaktör: Arman Tekin
Editör: Martı Esin Şemin
Turkish
English
French
German
Spanish